Tâm lý người tiêu dùng Việt trước xu hướng tiêu dùng bền vững

Thị trường bán lẻ Việt Nam đang dần dịch chuyển sang xu thế tiêu dùng bền vững

Số liệu của Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê) cho thấy, năm 2024 giá trị tiêu dùng cuối cùng của nền kinh tế Việt Nam tăng 6,57% so với năm 2023, phản ánh sức mua trong nước tiếp tục phục hồi vững sau giai đoạn nhiều biến động. Bước sang 9 tháng đầu năm 2025, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng ước đạt 5.176 nghìn tỷ đồng, tăng 9,5% so với cùng kỳ năm trước. Qua đó cho thấy, nhu cầu tiêu dùng vẫn là động lực tăng trưởng chủ lực của nền kinh tế.

Tuy vậy, phía sau các con số tăng trưởng là những biến động không nhỏ, điển hình là việc giá cả hàng hóa chịu tác động của chi phí đầu vào, thời tiết cực đoan và nguồn cung thực phẩm tại một số vùng sản xuất bị gián đoạn bởi thiên tai.

Biến động chỉ số giá tiêu dùng bình quân qua các năm

Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) duy trì xu hướng tăng ổn định qua các năm (ngoại trừ năm 2021 do tác động mạnh từ dịch COVID-19), phản ánh sức ép lạm phát vẫn được kiểm soát. Tuy nhiên, một số nhóm hàng tiêu dùng cơ bản có tác động lớn nhất đến CPI lại dễ bị tăng giá trước những diễn biến của biến đổi khí hậu. Điển hình như các nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống; nhóm nhà ở, điện, nước, chất đốt và vật liệu xây dựng liên tục tăng mạnh, chủ yếu do biến động giá lương thực - thực phẩm và chi phí năng lượng. Sự tăng giá liên tục của nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống, nhất là lương thực - thực phẩm, phản ánh tác động rõ nét của biến đổi khí hậu gây ra hạn hán, ngập úng, xâm nhập mặn, đến nguồn cung nông sản, khiến chi phí sản xuất và giá bán lẻ leo thang. Trong khi đó, nhóm nhà ở, điện nước, chất đốt và vật liệu xây dựng cũng chịu ảnh hưởng từ biến động thời tiết cực đoan do nhu cầu năng lượng, vật liệu cách nhiệt và thiết bị tiết kiệm điện tăng cao trong bối cảnh biến đổi khí hậu gây nắng nóng kéo dài. Từ đó có thể thấy, những yếu tố thời tiết và biến đổi khí hậu đang dần trở thành nhân tố chi phối xu hướng tiêu dùng của người dân Việt Nam.

Xu hướng tiêu dùng gần đây cho thấy, mối quan hệ giữa hành vi mua sắm và biến đổi khí hậu tại Việt Nam đang ngày càng rõ nét, nhất là trong bối cảnh Việt Nam nằm trong nhóm những quốc gia chịu tác động nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Những biến động giá xăng dầu và chi phí giao thông do biến đổi khí hậu và chuỗi cung ứng toàn cầu khiến hành vi tiêu dùng trở nên thận trọng hơn, người dân ưu tiên hàng hóa nội địa, hạn chế di chuyển xa, và ngày càng quan tâm đến mô hình tiêu dùng bền vững, tiết kiệm, tái sử dụng.

Theo khảo sát “Tiếng nói người tiêu dùng 2025” của PwC Việt Nam, 96% người tiêu dùng Việt Nam được khảo sát bày tỏ lo ngại về biến đổi khí hậu, tỷ lệ cao nhất trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Không chỉ dừng lại ở nhận thức, phần lớn người tham gia khảo sát đã bắt đầu có sự chuyển đổi hành vi tiêu dùng, với 70% đặt mục tiêu giảm lãng phí thực phẩm bằng cách “chỉ mua những gì thật sự cần thiết” và 69% sẵn sàng chi trả thêm để lựa chọn thực phẩm thân thiện với môi trường. Qua đó cho thấy một xu hướng tiêu dùng rõ rệt, đó là môi trường và khí hậu đang dần trở thành điểm nhấn trong giỏ hàng của người Việt. Giá cả không còn là yếu tố chi phối tuyệt đối mà yếu tố sức khỏe và trách nhiệm với phát triển bền vững, với bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu đang định hình nên cách người tiêu dùng Việt đưa ra quyết định mua sắm.

Tâm lý người tiêu dùng và những tác động thực tế

Tâm lý của người tiêu dùng Việt Nam hiện nay thể hiện đồng thời qua 2 xu hướng, đó là ý thức mạnh mẽ về biến đổi khí hậu nhưng vẫn rất nhạy cảm với khả năng tài chính. Báo cáo “Tiếng nói người tiêu dùng 2025” của PwC Việt Nam chỉ ra rằng, 48% người được hỏi coi bất ổn kinh tế là mối đe dọa lớn đối với gia đình họ. Điều này dẫn tới xu hướng chi tiêu mới là “ưu tiên giá nhưng có chọn lọc”.

Người tiêu dùng vẫn quan tâm đến giá cả, song không chấp nhận đánh đổi sức khỏe hay môi trường để có mức giá rẻ. Khảo sát của PwC cho thấy, 74% người tiêu dùng Việt Nam cực kỳ quan ngại về thực phẩm siêu chế biến và thuốc trừ sâu, vượt mức trung bình 68% của Châu Á - Thái Bình Dương, trong khi 35% chủ động tránh thực phẩm siêu chế biến.

Những tác động của thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt, mưa bão không chỉ ảnh hưởng đến sản xuất mà còn làm thay đổi thói quen mua sắm. Khi chuỗi cung ứng bị đứt gãy, giá cả hàng hóa biến động mạnh, người tiêu dùng buộc phải thay đổi hành vi mua sắm, ưu tiên sản phẩm có nguồn gốc đáng tin cậy, an toàn và tiết kiệm hơn.

Trên thị trường, xu hướng này thể hiện bằng sự dịch chuyển sang nhóm sản phẩm có “giá trị toàn diện”, tức là vừa hợp túi tiền, vừa an toàn, vừa thân thiện môi trường. Tuy nhiên, trong thực tế, khi chênh lệch giá quá lớn, phần đông người tiêu dùng vẫn buộc phải quay lại lựa chọn truyền thống là hướng đến sản phẩm có giá thấp hơn. Chính vì vậy, mâu thuẫn giữa nhận thức “xanh” và áp lực chi tiêu đang là thách thức hiện hữu đối với cả người mua lẫn doanh nghiệp trong hành trình hướng tới tiêu dùng bền vững.

Có 3 xu hướng mua sắm nổi bật trong thời gian gần đây, đó là: (1) chuyển sang kênh phân phối gần hơn, mua hàng từ nguồn địa phương để giảm rủi ro; (2) gia tăng nhu cầu sản phẩm “sạch”, “hữu cơ” và minh bạch về nguồn gốc; (3) chủ động ứng dụng công nghệ trong tiêu dùng, như các ứng dụng lập kế hoạch bữa ăn hay thiết bị hỗ trợ sức khỏe nhằm tối ưu chi tiêu và giảm lãng phí.

Những diễn biến này không chỉ phản ánh trong số liệu thị trường, mà còn lan tỏa trong các diễn đàn, chính sách và chiến dịch thúc đẩy tiêu dùng bền vững - nơi hành vi của người tiêu dùng ngày càng gắn liền với trách nhiệm đối với môi trường.