Vốn FDI - xương sống của các ngành công nghiệp chủ lực

Quang cảnh buổi Toạ đàm.

Đòn bẩy cho chiến lược công nghiệp hoá

Tại cuộc tọa đàm “Đầu tư trực tiếp nước ngoài đóng góp như thế nào đến công nghiệp hóa tại Việt Nam” diễn ra ngày 7/8, TS Trần Toàn Thắng, Trưởng ban Quốc tế và Chính sách hội nhập (Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính, Bộ Tài chính) cho biết, sau gần 40 năm thu hút FDI, cơ cấu kinh tế đã có sự cải thiện theo hướng gia tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ.

Tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ trong GDP đã tăng từ 73,5% năm 2011 lên 79,9% năm 2024. Năng lực cạnh tranh công nghiệp (CIP) cải thiện đáng kể, từ vị trí 95 vào năm 1990 đã lên vị trí 31 vào giai đoạn 2019-2022. Sự cải thiện này chủ yếu đến từ năng lực sản xuất và xuất khẩu hàng hóa chế tạo.

Nguồn vốn FDI được đánh giá là xương sống của các ngành công nghiệp chủ lực hiện nay của Việt Nam, vì dù chỉ chiếm 8% về số lượng doanh nghiệp trong ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, nhưng khu vực FDI kiểm soát tới 56,3% tổng vốn đầu tư, tạo ra 61,9% tổng doanh thu và sử dụng 59,7% tổng lao động.

Tuy nhiên, TS Trần Toàn Thắng cho rằng, mặc dù thu hút một lượng lớn lao động tại Việt Nam song mô hình kinh doanh của khu vực FDI vẫn chủ yếu dựa vào việc khai thác nguồn lao động giá rẻ, tay nghề thấp, khoảng 72,1% lao động chưa qua đào tạo. Năng suất lao động của khu vực FDI cũng có xu hướng tăng chậm và không ổn định.

Nhấn mạnh sau 40 năm cơ cấu FDI đã có sự chuyển dịch tích cực, TS Bùi Quý Thuấn, Trưởng ban Nghiên cứu Liên Chi hội Tài chính Khu công nghiệp Việt Nam (VIPFA) cho biết, giai đoạn 2010 - 2024, vốn FDI chuyển từ các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày sang các ngành công nghệ cao, với tỷ trọng ngành điện tử tăng từ 4,1% lên 17,8%.

Ông Thuấn khẳng định, FDI đã thúc đẩy xuất khẩu, với khu vực này chiếm khoảng 70% tổng kim ngạch xuất khẩu, giúp Việt Nam trở thành trung tâm sản xuất và xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao. Các tập đoàn như Samsung, Intel và LG đã biến Việt Nam thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bên cạnh các yếu tố tích cực, các chuyên gia kinh tế cho rằng, mặc dù Việt Nam đang nổi lên là một địa điểm đầu tư hấp dẫn nhưng những điểm nghẽn về lao động, hạ tầng sẽ là điểm yếu cốt lõi tác động đến dòng chảy của FDI vào Việt Nam thời gian tới.

Để đạt được các mục tiêu công nghiệp hoá trong bối cảnh xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, bên cạnh những cải cách về thể chế, hành chính hiện nay, Việt Nam cần có sự thay đổi căn bản trong tư duy chính sách, chuyển từ thu hút FDI bằng mọi giá sang cách tiếp cận chủ động, dẫn dắt và điều hướng dòng vốn FDI phục vụ hiệu quả các mục tiêu quốc gia.

6 bước cải cách đột phá

Để thúc đẩy mục tiêu mục tiêu công nghiệp hoá, Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính cũng đề xuất 6 bước cải cách đột phá mà Việt Nam cần tập trong thu hút và sử dụng FDI.

Thứ nhất, cần cải tổ toàn diện chính sách ưu đãi đầu tư theo hướng có mục tiêu, dựa trên hiệu quả và có điều kiện ràng buộc, chấm dứt ưu đãi dàn trải.

Thay vào đó, xây dựng một khung ưu đãi mới, có chọn lọc cao, trong đó mức độ ưu đãi phụ thuộc trực tiếp vào kết quả thực hiện các cam kết của dự án FDI thông qua: tỷ lệ chi tiêu cho R&D (nghiên cứu và phát triển) tại Việt Nam; mức độ chuyển giao công nghệ; tỷ lệ nội địa hóa; mức độ đầu tư vào đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Đi kèm với những cải cách này là cải tổ căn bản chính sách công nghiệp ở Việt Nam, tạo điều kiện để dòng FDI lan toả tác động tích cực về công nghệ, năng suất.

Thứ hai, tăng cường năng lực cho doanh nghiệp trong nước và xây dựng ngành công nghiệp hỗ trợ thực chất bằng nhiều giải pháp.

Cụ thể, triển khai "chương trình phát triển nhà cung cấp cấp quốc gia"để hỗ trợ toàn diện các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ tiềm năng về quản trị, công nghệ và tiếp cận tín dụng; xây dựng nền tảng kết nối giữa doanh nghiệp FDI và nhà cung ứng trong nước để giải quyết vấn đề thiếu thông tin.

Đồng thời, cung cấp các gói hỗ trợ phù hợp với từng quy mô doanh nghiệp và đặc thù ngành nghề để biến đẩy liên kết FDI.

Theo Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính, các giải pháp này đòi hỏi sự can thiệp có chọn lọc của nhà nước, từ việc tạo thị trường cho tới việc đầu tư vào R&D quốc gia và thu hút FDI cam kết chuyển giao công nghệ thực chất.

Thứ ba, đột phá trong phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao.

Theo đó, thúc đẩy mô hình hợp tác chiến lược "Nhà nước - nhà trường -doanh nghiệp FDI" một cách thực chất; khuyến khích các tập đoàn công nghệ lớn tham gia sâu vào quá trình xây dựng chương trình đào tạo, tài trợ phòng thí nghiệm và tiếp nhận sinh viên thực tập. Đồng thời, có chính sách đột phá để thu hút và giữ chân các tài năng công nghệ.

Thứ tư, thiết lập khung quản trị thu hút FDI có sự phối hợp liên ngành, liên vùng bằng cách xây dựng một cơ chế điều phối cấp quốc gia để phân định rõ vai trò giữa trung ương và địa phương, nhằm chấm dứt "cuộc đua xuống đáy" về ưu đãi giữa các tỉnh, đảm bảo thu hút FDI có quy hoạch và chiến lược thống nhất.

Thứ năm, tăng cường năng lực quản trị môi trường đối với FDI. Theo đó, siết chặt việc thực thi pháp luật môi trường, áp dụng quy trình đánh giá tác động môi trường một cách độc lập và minh bạch, đồng thời tăng nặng các chế tài xử phạt.

Song song, tiếp tục hoàn thiện chính sách để khuyến khích và thu hút FDI xanh, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Thứ sáu, nâng cao năng lực thể chế và hiệu quả thực thi chính sách bừng cách nâng cao nănglực thẩm định dự án cho cán bộ địa phương.