Truy xuất nguồn gốc hàng hóa: giải pháp thiết thực để minh bạch thị trường

Yêu cầu truy xuất nguồn gốc hàng hóa đã và đang trở thành yêu cầu tất yếu trong quản lý chất lượng sản phẩm.

Minh bạch để bảo vệ người tiêu dùng

Trong bối cảnh môi trường TMĐT phát triển mạnh mẽ như hiện nay, yêu cầu truy xuất nguồn gốc hàng hóa đã và đang trở thành yêu cầu tất yếu trong quản lý chất lượng sản phẩm.

Để hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý thị trường, vừa qua, Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đã ký Quyết định số 2615/QĐ-BCT ban hành Kế hoạch xây dựng Thông tư quy định về truy xuất nguồn gốc hàng hóa thuộc phạm vi quản lý của Bộ Công thương. Trong đó nhấn mạnh sự cần thiết phải cụ thể hóa các chủ trương, chính sách của Nhà nước về minh bạch nguồn gốc hàng hóa, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Dự thảo Thông tư cũng yêu cầu các thương nhân sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu và phân phối phải cung cấp đầy đủ thông tin về nguồn gốc sản phẩm, từ nơi sản xuất, tiêu chuẩn áp dụng, hạn sử dụng, cho đến lộ trình vận chuyển. Người tiêu dùng sẽ có thể truy cập các thông tin này thông qua hệ thống truy xuất do Bộ Công thương quản lý.

Một điểm nhấn quan trọng trong Dự thảo Thông tư là việc khuyến khích và thúc đẩy doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số trong hoạt động truy xuất nguồn gốc. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quản lý nội bộ mà còn tăng tính minh bạch với khách hàng, nhất là người tiêu dùng mua sắm online.

Hiện nay, một số doanh nghiệp lớn đã triển khai mã QR, blockchain để theo dõi toàn bộ quá trình từ sản xuất đến lưu thông hàng hóa. Việc áp dụng các công nghệ này sẽ được chuẩn hóa thông qua Thông tư, nhằm đảm bảo tính thống nhất và khả năng kết nối liên ngành.

Bộ Công Thương khẳng định, dự thảo Thông tư sẽ tập trung chuẩn hóa nhóm thông tin mà thương nhân phải công bố (mã truy vết, lô sản xuất, hạn sử dụng…); bảo đảm người tiêu dùng được tiếp cận miễn phí thông tin cơ bản qua hệ thống xác thực; yêu cầu thương nhân lưu trữ dữ liệu truy xuất tối thiểu 12 - 60 tháng; bắt buộc xây dựng hệ thống nội bộ có thể kết nối dữ liệu với hệ thống quản lý của Bộ Công thương.

Lộ trình áp dụng linh hoạt, ưu tiên hàng hóa rủi ro cao

Việc ban hành Thông tư quy định về truy xuất nguồn gốc hàng hóa cũng được kỳ vọng góp phần xây dựng niềm tin nơi người tiêu dùng, nâng cao trách nhiệm của doanh nghiệp đối với chất lượng sản phẩm, đồng thời thúc đẩy áp dụng công nghệ số trong hoạt động truy xuất nguồn gốc.

Trên các nền tảng trực tuyến hiện nay, người tiêu dùng có thể dễ dàng đặt mua hàng chỉ bằng một vài cú nhấp chuột, nhưng lại rất khó kiểm chứng được xuất xứ thực sự của sản phẩm.

"Tình trạng hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng trà trộn vào thị trường ngày càng phổ biến, gây thiệt hại nghiêm trọng cho cả người mua và các doanh nghiệp làm ăn chân chính”, ông Lê Bá Thường, Viện trưởng Viện Nghiên cứu pháp luật và Văn hoá doanh nghiệp nhận định.

Do đó, dự thảo Thông tư lần này sẽ ưu tiên áp dụng trước với nhóm hàng hóa có mức độ rủi ro cao như mỹ phẩm, điện tử, dược phẩm… vốn thường xuyên là “điểm nóng” của thị trường TMĐT về tình trạng hàng giả, nhái, hàng trôi nổi.

Theo Điều 5 của Dự thảo, các loại hàng hóa này sẽ bắt buộc có mã truy xuất được cấp bởi Bộ Công thương theo chuẩn quốc gia (TCVN 13274:2020) hoặc tiêu chuẩn quốc tế như GS1, ISO. Mã này sẽ được gắn lên sản phẩm bằng các phương tiện như mã QR động, RFID, NFC… được quy định chi tiết về kích thước, màu sắc, độ bền. Tuy nhiên, các thương nhân có hệ thống truy xuất sẵn có vẫn có thể tiếp tục sử dụng, nhưng phải đảm bảo tương thích với hệ thống của Bộ Công thương.

Không chỉ dừng lại ở việc kiểm soát hàng hóa, Thông tư còn đóng vai trò hỗ trợ các sàn TMĐT trong việc kiểm duyệt người bán. Việc hàng hóa được truy xuất đầy đủ sẽ giúp sàn dễ dàng phát hiện và loại bỏ các gian thương đăng bán hàng kém chất lượng, không rõ nguồn gốc.

“Thông tư mới được kỳ vọng sẽ là công cụ pháp lý bổ trợ hiệu quả cho các nền tảng TMĐT trong công tác kiểm duyệt hàng hóa, giúp sàng lọc các nhà bán hàng vi phạm và tăng tính minh bạch trong mối quan hệ giữa sàn, nhà cung cấp và người tiêu dùng”, luật sư Lê Bá Thường chia sẻ. Đồng thời cho biết, việc minh bạch hóa thông tin hàng hóa sẽ góp phần tạo niềm tin cho người tiêu dùng trong nước, xây dựng thị trường lành mạnh và thúc đẩy phát triển thương mại bền vững.