Sửa đổi Luật Quản lý thuế đảm bảo công bằng, hiệu quả trong thực hiện nghĩa vụ với NSNN

Tuy nhiên, trước yêu cầu hội nhập quốc tế và hiện đại hóa công tác quản lý thuế, đặc biệt để tạo môi trường pháp luật thống nhất và đồng bộ, nhiều ý kiến đều cho rằng, cần phải sửa đổi một số điều của Luật Quản lý thuế để đảm bảo tính công bằng, hiệu quả trong thực hiện nghĩa vụ với NSNN. Nhằm làm rõ các nội dung đề xuất sửa đổi luật, Tạp chí Thuế phối hợp với các chuyên gia thực hiện chuyên đề dài kỳ “Sửa đổi Luật Quản lý thuế để đảm bảo công bằng, hiệu quả trong thực hiện nghĩa vụ với NSNN”.

Bài 1: Tăng cường trách nhiệm công vụ, gỡ khó cho hoàn thuế

Tại dự thảo Luật Quản lý thuế sửa đổi, Bộ Tài chính đề xuất sửa đổi, bổ sung một số nội dung quan trọng liên quan đến thẩm quyền, trách nhiệm trong công tác hoàn thuế. Đề nghị này nhằm tháo gỡ vướng mắc về cơ chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý thuế, tăng cường trách nhiệm công vụ, đảm bảo công bằng, bình đẳng, minh bạch, thống nhất trong hệ thống văn bản pháp luật.

Hoàn thiện cơ chế pháp lý trong giải quyết hoàn thuế

Theo đánh giá của các chuyên gia, Luật Quản lý thuế có hiệu lực từ ngày 1/7/2020 đã tạo hành lang pháp lý cho việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác quản lý thuế nhằm cải cách hành chính, trong đó có cải cách tài chính công, cải cách thủ tục quản lý thuế. Qua đó, hướng tới hoạt động quản lý thống nhất, công khai, minh bạch, đơn giản hóa, dễ hiểu, dễ thực hiện, dễ kiểm tra, tạo cơ sở pháp lý nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế để phòng, chống trốn thuế, thất thu và nợ đọng thuế… Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nền kinh tế, cũng như quá trình hội nhập, đặc biệt là sự xuất hiện của các dạng thức kinh doanh mới… quá trình thực hiện Luật Quản lý thuế cũng bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc. Trong đó, phải kể tới thể chế quản lý thuế còn một số nội dung chưa bắt kịp đòi hỏi của thực tiễn và thiếu đồng bộ. Đơn cử như pháp luật về quản lý thuế chưa quy định rõ trách nhiệm của công chức thuế trong lĩnh vực hoàn thuế. Vụ việc Thu Duc House xảy ra thời gian trước là một minh chứng cụ thể cho vấn đề này, khi gây ra tâm lý hoang mang, thận trọng trong giải quyết hồ sơ hoàn thuế của công chức thuế, từ đó ảnh hưởng đến thời gian giải quyết hồ sơ cho người nộp thuế.

Bàn về nội dung này, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam nhận định, hoàn thuế GTGT vẫn là vấn đề nóng dù cơ quan thuế hiện nay đang rất cố gắng triển khai cơ chế khai, nộp thuế điện tử, nguyên nhân một phần là do thể chế. Lấy ví dụ cụ thể, bà Cúc cho biết, khi DN sản xuất mua gỗ của DN thương mại, bên bán đã cung cấp hóa đơn, chứng từ đầy đủ và bên sản xuất đã thực hiện xuất khẩu đúng quy định của hải quan, hàng đã xuất khẩu và kê khai đủ thuế. Xét về mặt thủ tục, việc DN xuất khẩu là có thực và cơ quan thuế phải hoàn thuế. Nhưng khi thanh, kiểm tra thì phát hiện DN thương mại chuyên về xử lý gỗ đã mua gỗ đầu vào của DN sản xuất hoặc nông dân nhưng không có hóa đơn chứng từ. Từ đó, cơ quan thanh, kiểm tra loại trừ hoàn thuế GTGT cho đơn vị xuất khẩu; trong trường hợp đã hoàn thuế rồi thì cơ quan thuế sẽ bị kết luận là thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Do đó, ở góc độ là một người làm công tác tư vấn thuế, bà Cúc cho rằng, để DN và cơ quan quản lý nhà nước yên tâm thực hiện thủ tục hoàn thuế, cần “cắt khúc” từng khâu kinh doanh cụ thể, từ đó xác định trách nhiệm của mỗi cơ quan nhà nước với từng khâu. Bên cạnh đó, cần có cơ chế bảo vệ cán bộ thuế trong trường hợp kiểm tra phát hiện các sai sót không thuộc trách nhiệm của DN kê khai, hoặc của cán bộ thuế. “Khi hoàn thuế GTGT bên sản xuất có sản phẩm xuất khẩu thực hiện đầy đủ thủ tục theo quy định và bên bán hàng đã kê khai nộp thuế GTGT đầu vào, thì là đủ điều kiện hoàn thuế. Cơ quan thuế hoàn thuế là đúng và DN được hoàn theo đúng chế độ. Còn nếu cơ quan khác truy ra đầu vào F1, F2, F3… không có hóa đơn, mua-bán trôi nổi, thì đó là trách nhiệm bên thương mại, chứ không thể đổ dồn lên DN xuất khẩu và cơ quan thuế. Có như vậy, cơ quan thuế mới yên tâm giải quyết hoàn thuế và DN mới được đảm bảo quyền lợi” - bà Cúc nhấn mạnh.

Đồng tình với quan điểm này, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam Nguyễn Thị Quỳnh Anh đặt vấn đề, nên sửa Luật Quản lý thuế như thế nào để vừa đảm bảo nguồn thu NSNN, nhưng vẫn phải có cơ chế bảo vệ cán bộ thuế, kiến tạo DN phát triển. Bà Quỳnh Anh cho rằng, liên quan đến giới hạn trách nhiệm với công chức thuế, mặc dù Khoản 2 Điều 5 của Luật Quản lý thuế đã có quy định, nhưng lại không quy định rõ ràng về trách nhiệm của công chức thuế. Theo bà Quỳnh Anh, các quy định mang tính chung chung, mà không có giới hạn định tính, thời gian, trong khi yêu cầu quyết định hoàn thuế khi được ban hành phải hoàn toàn đúng, chính xác, không ảnh hưởng đến NSNN, đã tạo ra tâm lý e dè, lo ngại cho cán bộ thuế khi phải ra quyết định hoàn thuế. Tức là hiện nay trách nhiệm của cán bộ thuế đang bị yêu cầu, đòi hỏi quá cao. “Tôi kiến nghị cơ quan lập pháp phải bổ sung vào Luật Quản lý thuế sửa đổi lần này, quy định rõ trách nhiệm của công chức thuế. Theo đó, công chức thuế chỉ thực hiện trách nhiệm, nghĩa vụ phù hợp với điều khoản được quy định trong pháp luật thuế. Ngoài ra, luật cũng cần phải có quy định làm rõ trách nhiệm, tính trung thực, độ chính xác thông tin trong hồ sơ đề nghị hoàn thuế của người nộp thuế. Chỉ khi quy định rõ như vậy, thì những điểm nghẽn trong vấn đề hoàn thuế GTGT hiện nay mới được giải quyết dứt điểm” - bà Quỳnh Anh khẳng định.

Quy định đầy đủ chức trách, nhiệm vụ của công chức thuế

Theo quy định của Luật Quản lý thuế, người nộp thuế có trách nhiệm tự tính, tự kê khai, tự nộp thuế và chịu trách nhiệm về việc kê khai, nộp thuế trước pháp luật. Cơ quan thuế sẽ thực hiện hậu kiểm theo nguyên tắc quản lý rủi ro. Mặt khác, mặc dù hiện nay đã áp dụng hóa đơn điện tử trong hoạt động sản xuất kinh doanh, nhưng nhiều vụ việc mua-bán hóa đơn với số tiền thuế lớn vẫn bị phát hiện. Điều đáng nói, do cơ quan thuế chưa có chức năng điều tra, nên việc xác minh hoạt động mua-bán của người nộp thuế mất rất nhiều thời gian và cần sự phối hợp của các cơ quan, đơn vị như công an, hải quan, ngân hàng, đơn vị vận chuyển… Vì thế, để đảm bảo căn cứ pháp lý cho cán bộ thuế thực thi nhiệm vụ, tại dự thảo Luật Quản lý thuế sửa đổi, Bộ Tài chính đề xuất sửa đổi, bổ sung Khoản 2 Điều 5. Trong đó, “Bổ sung quy định trách nhiệm của công chức quản lý thuế để thực hiện đầy đủ chức trách nhiệm vụ được giao theo quy định của pháp luật nhằm phục vụ tốt nhất cho việc thực hiện nghĩa vụ thuế của người nộp thuế. Cụ thể, cơ quan quản lý thuế, các cơ quan khác của Nhà nước được giao nhiệm vụ quản lý thu thực hiện việc quản lý thuế theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan, bảo đảm công khai, minh bạch, bình đẳng và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của người nộp thuế. Công chức thuế chịu trách nhiệm giải quyết hồ sơ theo đúng chức trách, nhiệm vụ, tuân thủ quy định của pháp luật về quản lý thuế và pháp luật liên quan trong phạm vi, hồ sơ, tài liệu của người nộp thuế cung cấp, văn bản thông tin của cơ quan nhà nước có thẩm quyền cung cấp có liên quan đến giải quyết hồ sơ thuế của người nộp thuế”.

Phát biểu tại diễn đàn "Kinh doanh và Pháp luật" năm 2024 do Hội đồng phối hợp, phổ biến giáo dục pháp luật Trung ương tổ chức mới đây, Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Mai Xuân Thành chia sẻ, để thực hiện hoàn thuế GTGT cho DN thì cơ quan thuế phải kiểm tra, nhưng luật lại không có quy định mức độ kiểm tra đến đâu. Vì vậy, trong quá trình kiểm tra, xác minh hồ sơ hoàn thuế, cơ quan thuế phải xác định các DN có hoạt động mua- bán, kinh doanh có hồ sơ hoàn thuế (từ DN F0 đến DN Fn) nhằm tránh thất thoát NSNN do hoàn thuế sai, khiến mất rất nhiều thời gian và tốn kém nguồn lực. Cá biệt, có những trường hợp dù cơ quan thuế đã phải phối hợp với khá nhiều cơ quan hữu quan cả trong và ngoài nước nhưng vẫn chưa thể xác minh được tính hợp pháp của hồ sơ hoàn thuế. Hiện, cơ quan thuế đã và đang đưa ra nhiều giải pháp cũng như kiến nghị với các cơ quan ban hành pháp luật sửa đổi bổ sung cơ chế, chính sách đảm bảo vừa bảo vệ được nguồn thu của NSNN, vừa tạo thuận lợi tối đa cho người nộp thuế trong thực hiện nghĩa vụ với NSNN và hoàn thuế.

Ngoài ra, cơ quan soạn thảo cũng đề nghị sửa quy định về thẩm quyền quyết định hoàn thuế. Theo đó, Bộ Tài chính đề xuất sửa đổi, bổ sung Khoản 1 Điều 76 theo hướng bổ sung thẩm quyền quyết định hoàn thuế của Cục trưởng Cục Thuế DN lớn, Chi cục trưởng Chi cục Thuế và Chi cục trưởng Chi cục Thuế khu vực. Theo cơ quan soạn thảo, Điểm a Khoản 2 Điều 2 Luật Quản lý thuế quy định, cơ quan thuế bao gồm Tổng cục Thuế, Cục Thuế, Chi cục Thuế, Chi cục Thuế khu vực. Còn theo Điều 72 Luật Quản lý thuế thì cơ quan thuế quản lý trực tiếp người nộp thuế tiếp nhận hồ sơ hoàn thuế đối với các trường hợp được hoàn thuế theo quy định của pháp luật về thuế. Tuy nhiên, tại Khoản 1 Điều 76 Luật Quản lý thuế chỉ có quy định Cục trưởng Cục Thuế tỉnh, TP trực thuộc trung ương có thẩm quyền quyết định hoàn thuế đối với trường hợp hoàn thuế theo quy định của pháp luật về thuế. Do Cục trưởng Cục Thuế DN lớn không có thẩm quyền quyết định hoàn thuế đối với trường hợp hoàn thuế theo pháp luật thuế, nên một số tập đoàn, tổng công ty lớn mặc dù đã được Bộ Tài chính phân công cho Cục Thuế DN lớn quản lý, nhưng khi phát sinh hoàn thuế GTGT lại phải chuyển về cho các cục thuế địa phương giải quyết. Quy định này khiến việc giải quyết hồ sơ hoàn thuế chậm tác động đến người nộp thuế, các tổ chức, cá nhân có liên quan.

Một vấn đề nữa là, người nộp thuế do chi cục thuế trực tiếp quản lý, thì hồ sơ hoàn thuế do chi cục thuế tiếp nhận, nhưng Chi cục trưởng lại không có thẩm quyền giải quyết hoàn thuế. Do đó, để thống nhất thì cần thiết sửa đổi, bổ sung quy định về thẩm quyền quyết định hoàn thuế; gắn trách nhiệm của cơ quan thuế quản lý trực tiếp người nộp thuế với việc giải quyết việc hoàn thuế. Quy định này sẽ tránh đùn đẩy trách nhiệm giữa Chi cục Thuế và Cục Thuế.

(Còn tiếp)

Hương Quỳnh