Rào cản khiến tiểu thương lỡ nhịp với nền kinh tế số

Hiện nay, phần lớn tiểu thương, hộ kinh doanh nhỏ được khảo sát vẫn còn hoạt động theo phương thức thủ công, từ ghi đơn hàng, kiểm kê kho bãi đến sổ sách kế toán. Đồ họa: TT

Tiểu thương vẫn đứng ngoài cuộc đua số hóa, TMĐT

Thanh toán không tiền mặt đang trở thành xu hướng chủ đạo tại nhiều thành phố lớn. Theo khảo sát của Payoo, trong nửa đầu năm 2025, hình thức thanh toán này tăng trưởng mạnh mẽ ở cả khu vực công và tư nhân.

Trong dịch vụ công, các cơ quan nhà nước và đơn vị hành chính đã tích hợp thanh toán trực tuyến cho nhiều loại phí, lệ phí. Ngay cả các bảo tàng và khu di tích như: Bảo tàng Đà Nẵng hay Bảo tàng Chứng tích chiến tranh TP Hồ Chí Minh cũng triển khai thanh toán bằng mã QR hoặc thẻ.

Ở khối tư nhân, đặc biệt là ngành Thực phẩm và đồ uống (F&B), thanh toán điện tử đã trở nên phổ biến. Nhiều chuỗi lớn triển khai chương trình ưu đãi nhằm khuyến khích khách hàng dùng ví điện tử, mã QR, eVoucher hay thẻ trả trước. Ngoài ra, các lĩnh vực như nhà thuốc, phòng khám, spa cũng ghi nhận mức tăng trưởng đáng kể trong việc áp dụng thanh toán số.

Theo các chuyên gia, khi ứng dụng công nghệ vào hoạt động kinh doanh, các cửa hàng nhỏ có thể giảm đến 30-50% nhân sự, đồng thời cải thiện biên lợi nhuận từ 5-15% chỉ trong vài tháng.

Hệ thống thanh toán số hiện tại đã đủ mạnh để hỗ trợ tiểu thương lên sàn TMĐT, kê khai thuế online, phát hành hóa đơn điện tử, sử dụng chữ ký số và đồng bộ dữ liệu với phần mềm kế toán.

Đặc biệt, để hỗ trợ nhóm người bán nhỏ lẻ, nhiều tổ chức tài chính và ngân hàng cũng đưa ra các thiết bị thanh toán đơn giản, giá rẻ như Soft POS hoặc loa báo giao dịch qua QR code. Những công cụ này giúp tiểu thương kiểm soát giao dịch, phân tách tài chính cá nhân kinh doanh, và dễ dàng đối soát.

Theo Payoo, hệ sinh thái thanh toán số đã bước vào giai đoạn trưởng thành. Các bước thống kê, xác minh doanh thu và chi phí trở nên nhanh chóng, chính xác hơn. Thêm vào đó, công nghệ trí tuệ nhân tạo cũng đang được triển khai nhằm phân tích dữ liệu và tối ưu hóa hoạt động kinh doanh.

Tuy nhiên, giữa bối cảnh TMĐT bùng nổ, hệ thống thanh toán số ngày càng hoàn thiện, một nghịch lý vẫn hiện hữu, đó là phần lớn tiểu thương vẫn chưa thể bắt nhịp. Theo các chuyên gia, thiếu công cụ phù hợp, thiếu dữ liệu vận hành và khó tiếp cận tín dụng chính là ba rào cản lớn khiến họ e dè trước việc chuyển đổi số và lên sàn TMĐT.

Bà Đỗ Mai Hằng, một tiểu thương đã có hơn 20 năm buôn bán tại TP Hồ Chí Minh cho biết, do không hiểu về công nghệ, trong khi lừa đảo công nghệ cao đang ngày càng gia tăng, nên duy trì phương thức kinh doanh truyền thống cho yên tâm.

Không riêng gì bà Hằng, nhiều tiểu thương vẫn chọn cách vận hành thủ công để tiết kiệm chi phí trước mắt. Tuy nhiên, hậu quả là họ tốn nhiều thời gian, dễ sai sót khi ghi chép thủ công và đặc biệt không đủ dữ liệu minh bạch để được xét duyệt vay vốn.

Cần đồng hành và hỗ trợ thực chất

Theo TS Võ Thy Trang (Khoa Kinh tế, Học viện Tài chính), phần lớn doanh nghiệp nhỏ được khảo sát vẫn còn quản lý hoạt động kinh doanh một cách thủ công, từ ghi đơn hàng, kiểm kê kho bãi đến sổ sách kế toán.

“Chính sự lạc hậu này khiến họ không thể kiểm soát dòng tiền, không có kế hoạch tài chính rõ ràng và cũng không đủ cơ sở, nền tảng để mở rộng quy mô, chuyển đổi số và tham gia TMĐT”, TS Trang nhận định.

Điều đáng lo ngại là khi thiếu dữ liệu vận hành, tiểu thương không chỉ khó tiếp cận công nghệ mà còn bị loại khỏi hệ thống tín dụng chính thống. Điều này càng khiến họ tiếp tục phụ thuộc vào tiền mặt và mô hình kinh doanh truyền thống.

Để tháo gỡ những rào cản nêu trên, theo TS Võ Thy Trang, cần đưa công nghệ đến gần tiểu thương hơn, cụ thể là ngay tại quầy thanh toán. Sự thay đổi này không chỉ giúp họ tiếp cận công nghệ dễ dàng mà còn giảm cảm giác xa lạ, sợ rủi ro.

Các công cụ đơn giản như mã QR thanh toán đa ngân hàng, loa thông báo giao dịch, phần mềm bán hàng thân thiện với người dùng... là những bước đầu giúp tiểu thương từng bước làm quen với môi trường số. Khi đã có dữ liệu và cảm thấy an toàn, họ có thể tiến xa hơn với các công cụ quản lý chuyên sâu như: POS, theo dõi doanh thu thời gian thực, bán hàng đa kênh hoặc kết nối với sàn TMĐT.

Bên cạnh đó, việc thiết lập fanpage bán hàng, xây dựng trang doanh nghiệp trực tuyến cũng là bước quan trọng để tiểu thương tiếp cận khách hàng mới, tăng doanh thu mà không cần mặt bằng lớn.

Nhìn tổng thể, quá trình chuyển đổi số trong nhóm tiểu thương đang đứng trước một cơ hội lớn. Tuy nhiên, để họ thực sự chuyển mình, cần có sự hỗ trợ thiết thực và bền bỉ từ các nền tảng công nghệ, sàn TMĐT, tổ chức tài chính và cả chính quyền địa phương.

Chỉ khi các công cụ phù hợp được đưa đến đúng người, đúng thời điểm, tiểu thương mới có thể làm chủ công nghệ, số hóa quy trình vận hành, kiểm soát dòng tiền và tiếp cận nhóm khách hàng mới, từ đó tham gia một cách chủ động, đóng góp tích cực vào sự phát triển của kinh tế số quốc gia.