Quản lý tuân thủ thuế: những vấn đề cần hoàn thiện

Bài 1: Yêu cầu thực tiễn đối với mô hình quản lý tuân thủ thuế

Thời gian qua, công tác QLRR trong quản lý thuế được ngành Thuế chú trọng triển khai nên đã đạt được nhiều kết quả, góp phần nâng cao mức độ tuân thủ của người nộp thuế. Tuy nhiên, trước xu thế phát triển của xã hội, đặc biệt là sự ra đời của các loại hình, dạng thức kinh tế mới, việc áp dụng QLRR trong quản lý thuế đang bộc lộ một số điểm không còn phù hợp, đòi hỏi cần phải có sự thay đổi để đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới.

Từ phương thức quản lý đã vận hành…

Năm 2006, khi Luật Quản lý thuế số 78/2006/QH11 được ban hành, ngành Thuế đã chuyển đổi mô hình quản lý từ cơ chế chuyên quản sang cơ chế tự tính, tự khai, tự nộp. Năm 2011, ngành Thuế bước đầu xây dựng bộ tiêu chí đánh giá rủi ro để áp dụng thí điểm trong công tác thanh tra, kiểm tra. Từ hiệu quả của việc áp dụng biện pháp QLRR trong công tác lập kế hoạch thanh tra, kiểm tra, Tổng cục Thuế đã trình cấp có thẩm quyền cụ thể hóa quy định về QLRR trong quản lý thuế vào Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý thuế (năm 2012), tạo tiền đề để ngành Thuế tổ chức triển khai áp dụng QLRR trong toàn hệ thống. Trên cơ sở này, ngày 9/10/2015, Tổng cục Thuế đã tham mưu, trình Bộ Tài chính ban hành Quyết định số 2079/QĐ-BTC thành lập Ban QLRR thuộc Tổng cục Thuế.

Từ khi được thành lập đến nay, Ban QLRR luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ theo các chức năng được giao. Theo đó, đơn vị đã tham mưu trình cấp có thẩm quyền ban hành các quy định về QLRR, được cụ thể hóa từ luật đến các thông tư hướng dẫn. Việc xây dựng văn bản pháp quy, quy trình, nghiệp vụ của Ban QLRR đã nhanh chóng cập nhật những điểm mới, phù hợp với yêu cầu quản lý thuế hiện đại và định hướng chiến lược cải cách của ngành đến năm 2030. Đồng thời, Ban QLRR đã chủ trì, xây dựng cơ sở dữ liệu đối soát dữ liệu lớn với hoá đơn điện tử và áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào phân tích dữ liệu hoá đơn điện tử. Qua đó, kịp thời phát hiện các rủi ro bất thường, chuỗi mua bán hóa đơn, gian lận hoàn thuế GTGT; phân tích chuỗi mua bán hóa đơn theo từng mặt hàng rủi ro hoặc theo chuỗi quan hệ mua bán của các DN trong nền kinh tế (mua bán lòng vòng, chỉ mua không bán, chỉ bán không mua, xuất khống hóa đơn…) để có biện pháp quản lý phù hợp.

Trong công tác tổ chức triển khai, Ban QLRR đã chủ động, phối hợp với các đơn vị thuộc Tổng cục Thuế, các cơ quan thuế địa phương tổ chức thực hiện hiệu quả công tác thu thập, phân tích dữ liệu hóa đơn điện tử nói riêng, dữ liệu quản lý thuế nói chung. Đồng thời, triển khai đồng bộ và toàn diện các biện pháp, quy trình, nghiệp vụ quản lý rủi ro tại hầu hết các chức năng quản lý thuế, nhằm tăng cường quản lý thu, chống thất thu gắn với đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho người dân, DN. Cùng lúc, phối hợp với Tổng cục Hải quan, Kho Bạc Nhà nước, Ủy ban Chứng khoán, ngân hàng thương mại và các cơ quan khác để thực hiện thu thập, trao đổi thông tin về người nộp thuế, phục vụ quản lý rủi ro, đánh giá và xây dựng hồ sơ tuân thủ của người nộp thuế.

… đến yêu cầu đổi mới mô hình quản lý

Những nỗ lực của Ban QLRR đã góp phần nâng cao nhận thức của cơ quan thuế, người nộp thuế và cộng đồng xã hội trong việc cải cách quản lý thuế theo hướng minh bạch, công khai, nhằm nâng cao mức độ tuân thủ pháp luật thuế, giảm chi phí quản lý thuế và chi phí tuân thủ. Mặc dù vậy, quá trình triển khai thực hiện áp dụng QLRR trong quản lý thuế hiện còn gặp nhiều bất cập, hạn chế.

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Thuế, tính đến thời điểm hiện tại, cả nước có gần 1 triệu DN, gần 3 triệu hộ kinh doanh (trong đó có khoảng 1,9 triệu hộ kinh doanh thuộc diện phải nộp thuế) và 27 triệu cá nhân có thu nhập thuộc diện chịu thuế TNCN (trong đó có khoảng 7 triệu cá nhân có thu nhập thuộc diện phải nộp thuế TNCN). Nhiệm vụ thu NSNN được cấp có thẩm quyền giao cho ngành Thuế thực hiện hàng năm là rất lớn, bình quân khoảng gần 1,5 triệu tỷ đồng/năm, chiếm tỷ trọng trên 83% trên tổng thu ngân sách. Chưa kể, với tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế, cùng với chủ trương đẩy mạnh hội nhập, tăng cường thu hút vốn đầu tư nước ngoài, trong thời gian tới sẽ ngày càng có nhiều DN, tổ chức cá nhân đến kinh doanh tại Việt Nam.

Để đảm nhiệm tốt chức năng, nhiệm vụ tương xứng với quy mô phát triển của nền kinh tế, trách nhiệm và thẩm quyền của Ban QLRR cần thể hiện được tính thường trực, thường xuyên, liên tục, dài hạn và ngang cấp với các đơn vị khác trong Tổng cục Thuế. Tuy nhiên, vị trí và vai trò của Ban QLRR trong cơ cấu tổ chức bộ máy của Tổng cục Thuế hiện nay chưa phải là một tổ chức hành chính. Ban QLRR chưa có đầy đủ địa vị pháp lý và thẩm quyền, nên khó đảm bảo vai trò chủ trì, điều phối triển khai nhiệm vụ QLRR, quản lý tuân thủ trong toàn ngành Thuế.

Bên cạnh đó, để nâng cao ý thức tuân thủ của người nộp thuế, Ban QLRR cần tập trung hoàn thiện hành lang pháp lý về QLRR tuân thủ tổng thể; xây dựng các bộ chỉ số, quy trình triển khai áp dụng bộ chỉ số tiêu chí QLRR tuân thủ tổng thể với đầy đủ các chức năng nghiệp vụ quản lý thuế. Đồng thời, xây dựng cơ sở dữ liệu thông tin QLRR toàn diện với các công cụ thu thập, xử lý, phân tích dữ liệu hiện đại, phù hợp với thông lệ quốc tế, tạo thuận lợi cho người dân, nâng cao hiệu quả quản lý thuế. Thêm một nhiệm vụ rất quan trọng khác là tập trung thực hiện kiểm soát dữ liệu lớn đối với hóa đơn điện tử trên toàn quốc theo thời gian thực; tiếp tục thực hiện áp dụng AI vào phân tích dữ liệu hóa đơn điện tử và các dữ liệu liên quan đến người nộp thuế. Cùng lúc, hướng dẫn cơ quan thuế các cấp thực hiện công tác phân tích dữ liệu, phân tích rủi ro phục vụ yêu cầu nghiệp vụ quản lý thuế từ trung ương đến địa phương.

Với khối lượng công việc lớn và ngày càng phức tạp, thực tiễn công tác quản lý đòi hỏi Ban QLRR cần phải có đội ngũ công chức có trình độ chuyên môn nghiệp vụ, có kinh nghiệm quản lý thuế thực tiễn. Tuy nhiên, với nhân sự còn mỏng như hiện nay (21 cán bộ), trong đó một bộ phận là công chức mới, việc triển khai các nhiệm vụ QLRR trong thời gian tới sẽ khó đảm bảo tiến độ và bám sát với yêu cầu thực tiễn. Đồng nghĩa, rất cần có sự nghiên cứu nâng cấp tổ chức bộ máy, mô hình quản lý QLRR để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Minh Huệ
(Số tiếp theo-Bài 2: Quản lý tuân thủ thuế: Kinh nghiệm quốc tế)