Ngành điều còn phụ thuộc quá lớn vào nguyên liệu nhập khẩu

Thông tin trên được ông Phạm Văn Công - Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam (VINACAS) chia sẻ tại lễ kỷ niệm 35 năm thành lập hiệp hội vào cuối tuần qua.

Theo ông Công, gần 2 thập kỷ qua, ngành điều Việt Nam đã làm nên kỳ tích từ không thành có, từ yếu thành mạnh, từ xuất khẩu hạt điều thô số lượng nhỏ thành nước đứng đầu thế giới về xuất khẩu nhân điều với 80% lượng xuất khẩu trên thế giới; đồng thời tiêu thụ gần 70% lượng điều thô xuất khẩu toàn cầu; từ phụ thuộc hoàn toàn về thiết bị, công nghệ chế biến thành làm chủ và xuất khẩu thiết bị, công nghệ chế biến điều tiến ra thế giới.

Tuy nhiên, Chủ tịch VINACAS cho rằng, ngành Điều Việt Nam đứng trước nhiều thách thức. Trong đó, điểm yếu của ngành là không chủ động được nguồn nguyên liệu, do cây điều trong nước chỉ có thể trụ lại những khu vực mà các loại cây khác không trồng được.

Trong khi đó, các nước châu Phi – nơi cung ứng khoảng 70% điều thô cho các nhà máy chế biến điều Việt Nam trong những năm trước đây, nhất là Bờ Biển Ngà (quốc gia có sản lượng điều thô lớn nhất thế giới) đặc biệt quan tâm phát triển chế biến trong nước, hạn chế xuất khẩu điều thô.

Đáng ngại hơn, từ năm 2024, Bờ Biển Ngà và một số nước ngưng xuất khẩu điều thô, gây ra sự đứt gãy trong chuỗi cung ứng, bất lợi cho các doanh nghiệp chế biến điều Việt Nam.

DN Việt Nam làm chủ công nghệ chế biến hạt điều. Ảnh: N.H

Ngành sản xuất, chế biến hạt điều trong nước mang lại kim ngạch xuất khẩu lớn, nhưng hầu hết đều lệ thuộc nguyên liệu điều thô nhập khẩu. Trước đây, công nghệ chế biến hạt điều chỉ có Việt Nam nắm giữ, nhưng gần đây một số nước châu Phi đã từng bước xây dựng nhà máy, nhập khẩu công nghệ chế biến. Với lợi thế gần thị trường tiêu thụ châu Âu, có sẵn vùng nguyên liệu, các nước này ngày càng chiếm lĩnh thị phần.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến hết tháng 10/2025, Việt Nam đã nhập 2,6 triệu tấn hạt điều thô, trị giá 4,01 tỉ USD, tăng 13,8% về lượng và 38,1% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái. Giá nhập khẩu bình quân đạt 1.523 USD/tấn, cao hơn các năm trước đến 21%.

Trong đó, Campuchia là nguồn cung lớn nhất, chiếm gần 39%, theo sau là Bờ Biển Ngà, Nigeria và Ghana. Dù chưa vượt mức 4,1 tỉ USD hồi năm 2021 nhưng giá trị nguyên liệu điều nhập khẩu năm nay vẫn thuộc nhóm cao. Tốc độ tăng nhanh của kim ngạch nhập phản ánh áp lực chi phí nguyên liệu với doanh nghiệp chế biến, khi 80 - 90% hạt điều thô phải nhập khẩu để phục vụ xuất khẩu.

Trong 10 tháng qua, Việt Nam xuất khẩu điều nhân đạt khoảng 4,25 tỉ USD, vượt kim ngạch nhập khẩu chỉ hơn 200 triệu USD, cán cân này cho thấy biên lợi nhuận còn mỏng, giá trị gia tăng chủ yếu đến từ khâu gia công, như: bóc tách, chế biến và đóng gói.

Trước thực trạng trên, VINACAS đã kiến nghị Chính phủ và các ngành chức năng sửa đổi những quy định chưa hợp lý, bổ sung những quy định phù hợp để tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho ngành điều phát triển nhằm nâng cao và hoàn thiện công nghệ, thiết bị chế biến.

Đồng thời, các doanh nghiệp trong ngành chuyển mạnh sang chế biến những sản phẩm có giá trị gia tăng cao, phục vụ người tiêu dùng cuối cùng. Cùng với đó là tăng cường xúc tiến thương mại, kết nối mở rộng thị trường xuất nhập khẩu; tiếp tục phát huy thành công của 2 hoạt động thường niên thuộc Chương trình cấp quốc gia về xúc tiến thương mại là Hội nghị Điều quốc tế trong nước và tổ chức đoàn xúc tiến thương mại ở nước ngoài.

Các giải pháp trên sẽ nhắm đến 2 mục tiêu lớn là phát triển mạnh chế biến các sản phẩm có giá trị gia tăng cao (chế biến sâu), đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường thế giới; giành vị trí xứng đáng trong chuỗi giá trị điều toàn cầu; đồng thời, phát triển thị trường trong nước. Tiếp theo, ngành điều sẽ phát triển căn cơ vùng nguyên liệu theo hướng chất lượng, hiệu quả; tạo thế chủ động về nguồn nguyên liệu chế biến.