Mỹ áp thuế 46%: Phép thử quan trọng cho năng lực thích ứng của xuất khẩu của Việt Nam

Luật sư, TS. Phan Hoài Nam

Tác động đối với Việt Nam sẽ là rất đáng kể

Xin cho biết đánh giá của ông về việc Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa chính thức công bố mức thuế suất nhập khẩu áp dụng đối với hàng hoá từ các quốc gia là đối tác thương mại của Mỹ, theo đó thuế suất đối với hàng hoá đến từ Việt Nam sẽ là 46% kể từ ngày 9/4 tới đây? Theo ông, việc áp mức thuế suất này sẽ tác động như thế nào tới tăng trưởng kinh tế và khả năng cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam vào thị trường Mỹ?

Quyết định áp mức thuế nhập khẩu lên tới 46% đối với hàng hóa có xuất xứ từ Việt Nam vừa được chính quyền Tổng thống Donald Trump công bố là một biến động mang tính bước ngoặt trong quan hệ thương mại song phương và có thể được xem là chỉ dấu cho sự dịch chuyển chính sách thương mại Mỹ theo hướng cứng rắn hơn, đặc biệt trong giai đoạn trước thềm bầu cử.

Đây không chỉ đơn thuần là một biện pháp phòng vệ thương mại thông thường mà còn thể hiện rõ định hướng tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu với mục tiêu siết chặt kiểm soát hàng hóa nước ngoài thâm nhập thị trường Mỹ, nhằm bảo vệ nền sản xuất trong nước theo học thuyết “America First”.

Tác động đối với Việt Nam sẽ là rất đáng kể, thậm chí có thể nói là mang tính hệ thống. Mỹ hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam trong lĩnh vực xuất khẩu, chiếm hơn 25% tổng kim ngạch xuất khẩu quốc gia.

Việc bị áp mức thuế cao chưa từng có như vậy sẽ gần như triệt tiêu toàn bộ lợi thế cạnh tranh về giá – một trong những nền tảng chiến lược mà các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như dệt may, da giày, đồ gỗ hay thủy sản đã xây dựng trong suốt nhiều năm qua.

Trong bối cảnh chi phí sản xuất và logistics đang gia tăng đều đặn, việc mất đi khả năng cạnh tranh giá sẽ đồng nghĩa với mất đơn hàng, mất thị phần và thậm chí là phá vỡ các chuỗi cung ứng hiện hữu vốn dĩ đang vận hành ổn định.

Trên bình diện vĩ mô, việc xuất khẩu sang Mỹ suy giảm đột ngột sẽ tạo ra những hệ lụy không nhỏ đối với tăng trưởng GDP, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam vẫn dựa nhiều vào động lực xuất khẩu để duy trì đà phục hồi sau đại dịch.

Sự thu hẹp của sản xuất phục vụ xuất khẩu sẽ kéo theo nguy cơ gia tăng thất nghiệp trong khu vực chế biến – chế tạo, vốn đang sử dụng hàng triệu lao động. Đồng thời, cầu ngoại tệ có thể giảm sút, nhưng nhập siêu kỹ thuật lại tăng nếu các doanh nghiệp buộc phải chuyển hướng sang nhập khẩu nguyên liệu đầu vào phục vụ tiêu dùng nội địa thay vì xuất khẩu.

Tất cả những yếu tố đó sẽ tạo ra áp lực kép lên tỷ giá và lạm phát, đòi hỏi Chính phủ phải có những biện pháp điều hành tài khóa – tiền tệ linh hoạt và kịp thời để trung hòa các cú sốc này.

Tóm lại, mức thuế 46% không chỉ là một rào cản kỹ thuật trong thương mại, mà là một tín hiệu cảnh báo nghiêm trọng về tính dễ tổn thương của mô hình tăng trưởng dựa trên xuất khẩu của Việt Nam.

Điều này đòi hỏi không chỉ phản ứng nhanh từ phía doanh nghiệp, mà còn là một chiến lược thích nghi mang tầm quốc gia để bảo vệ vị thế hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Các lĩnh vực xuất khẩu chủ lực chịu ảnh hưởng trực tiếp, sâu sắc nhất

Những ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam vào thị trường Mỹ sẽ chịu tác động như thế nào từ chính sách thuế này của Mỹ, thưa ông?

Tác động của mức thuế 46% đối với hàng hóa Việt Nam sẽ không đồng đều giữa các ngành, tuy nhiên có thể khẳng định rằng những lĩnh vực xuất khẩu chủ lực sẽ là đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp và sâu sắc nhất.

Trong đó, dễ nhận thấy nhất là ngành dệt may và da giày – vốn có tỷ trọng xuất khẩu lớn sang thị trường Mỹ và phụ thuộc mạnh vào mức độ cạnh tranh về giá. Đây là ngành hoạt động với biên lợi nhuận thấp, trong khi chi phí nguyên vật liệu, nhân công và vận chuyển ngày càng leo thang.

Người tiêu dùng Mỹ lại rất nhạy cảm với biến động giá, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế còn nhiều bất định. Việc áp mức thuế cao kỷ lục khiến sản phẩm dệt may và da giày của Việt Nam gần như không còn khả năng cạnh tranh với các đối thủ đến từ Bangladesh, Ấn Độ hay các quốc gia đang phát triển chưa bị áp thuế.

Ngành điện tử và linh kiện – dù chủ yếu do các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài dẫn dắt – cũng đứng trước thách thức lớn khi môi trường thuế trở nên bất định và thiếu thân thiện.

Những dự án đầu tư chiến lược trong lĩnh vực bán dẫn, pin năng lượng hay công nghệ cao, vốn đang được kỳ vọng trở thành động lực phát triển của Việt Nam trong tương lai gần, có thể bị đình trệ hoặc chuyển hướng sang các quốc gia sản xuất thay thế với chính sách ổn định hơn.

Nhóm ngành gỗ, sản phẩm từ gỗ là một trong những nhóm ngành chịu ảnh hưởng lớn khi Mỹ áp thuế đối ứng lên hàng hoá nhập khẩu từ Việt Nam. Ảnh: Internet.

Không kém phần đáng lo ngại là nhóm ngành gỗ, sản phẩm từ gỗ và các kim loại như thép – nhôm. Đây là các mặt hàng có giá trị xuất khẩu lớn và thường nằm trong diện bị kiểm tra gắt gao về gian lận thương mại hoặc lẩn tránh thuế phòng vệ.

Khi xuất xứ nguyên liệu trở thành vấn đề nhạy cảm trong các cuộc điều tra thương mại, chi phí tuân thủ và rủi ro pháp lý sẽ ngày càng tăng, làm xói mòn lợi thế chi phí vốn có của doanh nghiệp Việt Nam. Việc bị đánh thuế cao sẽ khiến nhiều đơn hàng bị cắt giảm, thậm chí hủy bỏ, gây thiệt hại đáng kể cho toàn bộ chuỗi cung ứng.

Đặc biệt nghiêm trọng là nhóm hàng nông, thủy, hải sản – những lĩnh vực vốn dĩ đã dễ bị tổn thương do phụ thuộc lớn vào thị trường Mỹ nhưng lại có năng lực tài chính và sức chịu đựng biến động rất hạn chế.

Việc áp mức thuế 46% có thể khiến hàng Việt bị loại khỏi thị trường một cách gần như tức thì hoặc buộc phải chấp nhận bán với mức giá rất thấp, dẫn đến thua lỗ trên diện rộng.

Tổng thể, tác động tiêu cực từ chính sách thuế của Mỹ không chỉ dừng ở khía cạnh đơn hàng hay lợi nhuận doanh nghiệp, mà còn kéo theo hệ quả lan tỏa về đầu tư, việc làm và tăng trưởng xuất khẩu bền vững của Việt Nam trong giai đoạn tới.

“Cần phản ứng mang tính hệ thống, đa tầng”

Theo ông, Chính phủ và các hiệp hội doanh nghiệp, các doanh nghiệp cần có giải pháp gì để đối phó và thích ứng trong bối cảnh khó khăn này?

Điều quan trọng là phản ứng của chúng ta cần mang tính hệ thống, đa tầng và định hướng trung – dài hạn, thay vì chỉ tập trung vào các giải pháp tình thế.

Việc ứng phó cần đồng bộ từ cấp Nhà nước cho đến từng doanh nghiệp, với sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách đối ngoại, điều hành kinh tế và năng lực tự thích nghi của khu vực tư nhân.

Ở cấp độ nhà nước, đặc biệt trong lĩnh vực ngoại giao thương mại, Việt Nam cần kích hoạt ngay các kênh đối thoại song phương với Mỹ để làm rõ cơ sở pháp lý và thương mại của việc áp thuế.

Việc vận động đưa Việt Nam ra khỏi diện chịu mức thuế cao cần được đặt trong khuôn khổ đàm phán cân bằng lợi ích – trong đó, mở rộng nhập khẩu một số mặt hàng then chốt từ Mỹ như LNG, nông sản chất lượng cao hay công nghệ xanh có thể trở thành cơ sở tạo dư địa cho thương lượng.

Song song, nếu có dấu hiệu vi phạm cam kết trong khuôn khổ WTO hoặc các hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương, Việt Nam hoàn toàn có thể xem xét sử dụng các cơ chế phân xử quốc tế để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.

Về phía các hiệp hội ngành hàng, vai trò kết nối và hỗ trợ doanh nghiệp lúc này càng trở nên quan trọng.

Việc thu thập và tổng hợp dữ liệu thiệt hại thực tế từ doanh nghiệp không chỉ là cơ sở để kiến nghị chính sách hỗ trợ, mà còn phục vụ cho việc xây dựng hồ sơ phòng vệ thương mại bài bản.

Đồng thời, các hiệp hội cần đóng vai trò là cầu nối truyền thông với đối tác Mỹ và các tổ chức thương mại quốc tế, nhằm khẳng định tính minh bạch trong nguồn gốc hàng hóa và tuân thủ nghiêm túc các tiêu chuẩn xuất xứ – vốn là nguyên nhân thường xuyên được viện dẫn trong các vụ việc phòng vệ thương mại.

Ở góc độ doanh nghiệp, đây là thời điểm cần thiết để nhìn nhận lại toàn bộ chiến lược xuất khẩu và cấu trúc chuỗi cung ứng.

Sự phụ thuộc quá lớn vào một thị trường duy nhất như Mỹ giờ đây đã bộc lộ rủi ro rõ rệt, buộc doanh nghiệp phải đẩy mạnh đa dạng hóa thị trường – tận dụng cơ hội từ các FTA thế hệ mới như EVFTA, CPTPP hay RCEP, đồng thời mở rộng tiếp cận sang các khu vực tiềm năng như Trung Đông, châu Phi và Nam Á.

Tuy nhiên, chiến lược thị trường sẽ không đủ nếu thiếu sự chuyển đổi trong nội tại doanh nghiệp.

Theo đó, cần thúc đẩy mạnh mẽ cải tổ mô hình sản xuất, ứng dụng tự động hóa và chuyển đổi số để giảm thiểu chi phí, đồng thời phát triển các mô hình kinh doanh tuần hoàn nhằm gia tăng giá trị và khả năng thích ứng.

Với những ngành hàng đặc biệt dễ bị tổn thương, việc tái cấu trúc hoạt động, liên kết sản xuất tại các quốc gia không bị áp thuế – chẳng hạn như Mexico hoặc một số nước Đông Âu – có thể là lựa chọn chiến lược để duy trì thị trường.

Song song đó, đầu tư vào hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch theo tiêu chuẩn quốc tế là điều kiện cần để vượt qua các rào cản kỹ thuật ngày càng khắt khe.

Dù đối diện với rủi ro rất lớn, tôi tin rằng đây cũng là một phép thử quan trọng cho năng lực thích ứng và bản lĩnh chuyển mình của cả hệ thống xuất khẩu Việt Nam trong bối cảnh thế giới bước vào thời kỳ hậu toàn cầu hóa.

Với sự chủ động trong điều hành từ phía Chính phủ, cùng với nỗ lực đổi mới chiến lược từ khu vực doanh nghiệp, chúng ta hoàn toàn có thể xác định được hướng đi phù hợp để không chỉ vượt qua thách thức, mà còn tái định vị lại vị thế của hàng hóa Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Trân trọng cảm ơn ông!