Hệ thống chính sách pháp luật- nền tảng cho đổi mới toàn diện hoạt động hải quan

Cơ sở cải cách thủ tục hành chính

Theo đánh giá của Cục Hải quan, những năm qua, các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực hải quan được xây dựng theo nguyên tắc phù hợp với yêu cầu mục tiêu chung của cải cách nền hành chính quốc gia. các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực hải quan cũng đã bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật quốc gia và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Trong đó, các quy định đều hướng tới mục tiêu minh bạch, đơn giản hóa thủ tục về hải quan tạo thuận lợi cho hoạt động XNK; bảo đảm tính thống nhất, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ cho hoạt động quản lý hải quan.

Cục trưởng Cục Hải quan Nguyễn Văn Thọ phát biểu tại Hội nghị chuyên đề về xây dựng văn bản quy phạm pháp luật để triển khai các nghị quyết của Bộ Chính trị và thực hiện mô hình Hải quan số diễn ra ngày 1/10/2025. Ảnh: Thái Bình

Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật hải quan trong thời gian qua đã được cộng đồng DN đánh giá cao. Đa số DN thể hiện sự lạc quan về những thay đổi của chính sách/pháp luật về hải quan.

Đại diện lãnh đạo Cục Hải quan cho biết, không chỉ đạt được bằng những con số cụ thể, hệ thống pháp luật hải quan đã và đang được hoàn thiện đã tạo cơ sở pháp lý cho công cuộc cải cách thủ tục hành chính về hải quan, tạo thuận lợi cho hoạt động XNK của cộng đồng DN.

Hệ thống pháp luật hải quan đã tạo cơ sở pháp lý để đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hải quan. Kết quả thấy rõ, 100% các quy trình thủ tục hải quan cơ bản đã được tự động hóa, được triển khai trên phạm vi toàn quốc với 100% chi cục hải quan khu vực. Thủ tục hải quan được thực hiện thông qua nhiều Hệ thống như: Hệ thống thông quan điện tử VNACCS/VCIS; Hệ thống thông tin nghiệp vụ hải quan (E-customs V5); Gia công - sản xuất XK; Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN, Hệ thống Emanifest; Hệ thống tiếp nhận bản khai hàng hóa, thanh toán điện tử (E- Payment)...

Song song với đó, công tác hiện đại hóa thu nộp NSNN được thể hiện cụ thể về tỷ lệ thu qua các ngân hàng thương mại phối hợp thu và Kho bạc Nhà nước tăng từ 53% (2014) lên 62,86% (2015), 87,63% (2016), 99,8% (2022), 99,9% (2024) và cơ quan Hải quan thực hiện thu bằng tiền mặt đối với cá nhân tham gia hoạt động XNK (ví dụ đối với hàng hóa của cư dân biên giới).

Đặc biệt, cơ quan Hải quan đã không ngừng đẩy mạnh ứng dụng trang thiết bị kỹ thuật trong kiểm tra hải quan như soi chiếu hàng hóa, hành lý trước; sử dụng máy soi container để kiểm tra hàng hóa trong quá trình làm thủ tục hải quan; giám sát hải quan được triển khai toàn diện… Điển hình là các phương thức giám sát hải quan hiện đại: seal định vị điện tử, camera giám sát, cân điện tử...

Khẳng định vai trò

Theo Cục Hải quan, các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực hải quan được ban hành và thực hiện nguyên tắc áp dụng quản lý rủi ro trong toàn bộ hoạt động kiểm tra, giám sát hải quan, hướng tới quản lý DN; công tác kiểm tra sau thông quan được tăng cường; đẩy mạnh công tác phòng chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới cả trong địa bàn hoạt động hải quan và ngoài địa bàn hoạt động hải quan; mở rộng ứng dụng công nghệ thông tin, trang thiết bị hiện đại trong hoạt động nghiệp vụ; thông quan điện tử được triển khai tại tất cả các đơn vị hải quan khu vực; Cơ chế một cửa quốc gia và Cơ chế một cửa ASEAN tạo một bước ngoặt mới trong công tác hiện đại hóa hải quan.

Công chức Hải quan quản lý các khu công nghiệp Bắc Giang hướng dẫn doanh nghiệp đến khai báo hải quan. Ảnh: Thái Bình

Có thể nói, cải cách thủ tục hành chính về hải quan được tiếp tục triển khai toàn diện, đơn giản hóa bộ hồ sơ hải quan, các bước trong quy trình thủ tục hải quan được quy định rõ ràng, cụ thể theo hướng giảm thời gian kiểm tra hồ sơ hải quan, kiểm tra thực tế hàng hóa.

Cơ quan Hải quan ngày càng khẳng định vai trò tích cực trong công tác cải cách thủ tục hành chính và sự nỗ lực trong việc thúc đẩy các cơ quan liên quan đổi mới hoạt động quản lý để cùng đạt mục tiêu tạo thuận lợi cho hoạt động XNK.

Đánh giá về kết quả này, ông Âu Mạnh Toàn, Trưởng Phòng XNK, Công ty CP sản xuất ô tô Hyundai Thành Công (Ninh Bình) cho rằng, hệ thống chính sách pháp luật hải quan được xây dựng theo hướng minh bạch hóa quyền và nghĩa vụ của người khai hải quan, của tổ chức và cá nhân có liên quan; tính tự chịu trách nhiệm của người khai hải quan được nâng cao, trách nhiệm của công chức Hải quan được cá thể hóa, có sự phân định rõ trách nhiệm giữa người khai hải quan và công chức Hải quan, của cơ quan Hải quan và các cơ quan có liên quan; tạo cơ chế khuyến khích tuân thủ pháp luật của người khai hải quan, có chế độ quản lý hải quan phù hợp với mức độ tuân thủ pháp luật của người khai hải quan.

Để có những bứt phá trong thời gian tới, ông Âu Mạnh Toàn kỳ vọng, cơ quan Hải quan thúc đẩy hơn nữa việc hoàn thiện chính sách về thủ tục hải quan. Trong đó, cần quy định cụ thể về phân luồng tờ khai, thiết kế hệ thống Hải quan thông minh theo hướng đảm bảo tính tuân thủ của người khai hải quan, hạn chế việc DN lợi dụng gian lận.