Hải quan khu vực II: Tiên phong đổi mới sáng tạo và số hóa quy trình thủ tục

Hải quan KHu vực II ứng dụng máy soi container trong kiểm tra hàng hóa. Ảnh: T.H

Số hoá trong quản lý

Là đơn vị hải quan quản lý địa bàn TP. Hồ Chí Minh – trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, Chi cục Hải quan Khu vực II (trước đây là Cục Hải quan TP.HCM) là một trong những đơn vị đi đầu trong công cuộc đổi mới của ngành.

Ngay từ sớm, đơn vị đã xác định phương châm “lấy sự hài lòng của người dân, doanh nghiệp làm thước đo chất lượng phục vụ” qua đó triển khai quyết liệt nhiều giải pháp cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ trên địa bàn.

Để triển khai hiệu quả, lãnh đạo Chi cục luôn khuyến khích và tạo điều kiện cho cán bộ, công chức trẻ phát huy tính sáng tạo, nhờ đó nhiều sáng kiến cải tiến đã được Lãnh đạo các cấp công nhận, ứng dụng hiệu quả, mang lại lợi ích thiết thực.

Trước hết, Chi cục xác định phải thay đổi, cải tiến từ bên trong, nâng cao hiệu suất quản lý của đơn vị, tạo môi trường làm việc hiện đại, chuyên nghiệp và hiệu quả.

Trên cơ sở đó, Chi cục phát triển thành công Hệ thống quản trị hải quan tập trung (HCAS), được ví như “bộ não số” điều hành mọi mặt hoạt động nội bộ. Hệ thống HCAS tích hợp 22 phân hệ chức năng (quản lý văn bản, hồ sơ, tra cứu dữ liệu giá, phân tích rủi ro, báo cáo thống kê...); hiện đã được sử dụng thường xuyên, hiệu quả tại các đơn vị trực thuộc. Công tác điều hành, quản lý nội bộ được số hoá là tiền để để Chi cục phát triển nhiều giải pháp hỗ trợ, tạo thuận lợi cho cộng đồng doanh nghiệp.

Hải quan khu vực II triển khai phòng họp không giấy tờ

Giải pháp nổi bật mà Chi cục đã triển khai có thể kể đến Đề án “Tạo thuận lợi thương mại: Thủ tục hải quan trong hoạt động logistics và chống ùn tắc tại cảng Cát Lái”, Chi cục Hải quan Khu vực II đã xây dựng hệ thống dịch vụ tiện ích hải quan hiện đại, hướng đến mục tiêu giảm đến 70% thời gian thông quan hàng hóa, tiết kiệm khoảng 5.000 tỷ đồng chi phí mỗi năm cho doanh nghiệp và xã hội.

Giải pháp đột phá này không chỉ nâng cao hiệu quả thông quan và mức độ hài lòng của doanh nghiệp, mà còn tăng cường kết nối liên vùng, giúp lưu thông hàng hóa xuất nhập khẩu từ cảng Cát Lái thông suốt đến các khu vực vành đai, tỉnh lân cận. Qua đó, đề án góp phần tạo thuận lợi thương mại, giảm gánh nặng hạ tầng giao thông đô thị và thúc đẩy phát triển kinh tế của TP. Hồ Chí Minh.

Hiện 100% cán bộ công chức hải quan đã được cấp chữ ký số cá nhân, làm việc hoàn toàn trên môi trường điện tử không giấy tờ. Từ tháng 6/2025, toàn Chi cục đã vận hành mô hình “Phòng họp không giấy”, kết nối trực tuyến các điểm cầu để mọi chỉ đạo được thông suốt, kịp thời mà không cần tài liệu giấy. Song song đó, hạ tầng kỹ thuật, mạng máy tính, hệ thống xử lý tờ khai, camera giám sát... luôn được bảo trì hoạt động ổn định 24/7, đảm bảo an toàn, an ninh thông tin và không để gián đoạn việc thông quan của doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, Đề án thu phí sử dụng công trình hạ tầng cảng biển tại TP. Hồ Chí Minh cũng là một sáng kiến chuyển đổi số nổi bật. Mục tiêu của đề án là tạo nguồn lực tài chính bền vững cho hạ tầng cảng: áp dụng tại 26 cảng biển của thành phố, dự kiến thu khoảng 3.000 tỷ đồng/năm để đầu tư mở rộng đường kết nối, giảm ùn tắc giao thông và giảm gánh nặng ngân sách. Hệ thống thu phí vận hành hoàn toàn tự động, tích hợp với dữ liệu tờ khai hải quan, có năng lực xử lý tới 15 triệu tờ khai mỗi năm, giúp tiết kiệm đáng kể chi phí nhân lực và vận hành công tác thu phí.

17 giải pháp tạo thuận lợi cho doanh nghiệp

Năm 2025 ghi dấu một giai đoạn chuyển mình quan trọng của Hải quan Khu vực II khi thực hiện hiệu quả sắp xếp lại tổ chức bộ máy và mở rộng địa bàn quản lý. Song song với việc ổn định tổ chức trong mô hình mới, Chi cục đặc biệt chú trọng đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm mũi nhọn để quản lý hiệu quả địa bàn rộng lớn theo đúng tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Trên thực tế, chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, Chi cục Hải quan khu vực II đã triển khai hàng loạt giải pháp công nghệ thông tin mới, mang lại hiệu quả thiết thực trong công tác quản lý và phục vụ doanh nghiệp.

Trước hết, Chi cục thành lập Ban Chỉ đạo phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, cùng Tổ nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để thúc đẩy các kế hoạch, đề án chuyển đổi số trong nội bộ một cách đồng bộ, hiệu quả.

Đồng thời, Chi cục đã tăng cường trách nhiệm của các đơn vị thuộc Chi cục trong việc đề xuất các pháp đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Trên cơ sở đó, các đơn vị đã đề xuất 17 giải pháp tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, trong đó, nhiều giải đã được nghiên cứu, thử nghiệm thành công và đưa vào sử dụng, giúp số hóa thủ tục và minh bạch hóa thông tin.

Công chức Hải quan phú Mỹ hướng dẫn doanh nghiệp tra cứu thông tin trên ứng dụng “Ứng dụng truy xuất thông tin cán bộ hải quan”. Ảnh: T.H

Điển hình, công cụ “Tra cứu trực tuyến kết quả phân công kiểm tra hồ sơ” được Hải quan cửa khẩu cảng Sài Gòn khu vực 1 áp dụng từ tháng 7/2025, giúp doanh nghiệp tra cứu từ xa thông tin (tên, số điện thoại) của công chức hải quan xử lý tờ khai thay vì phải đến nơi làm thủ tục xem thông báo như trước. Trong thời gian thử nghiệm, ứng dụng này đã nhận được phản hồi rất tích cực từ cộng đồng doanh nghiệp nhờ tính tiện lợi và minh bạch.

Hay “Ứng dụng truy xuất thông tin cán bộ hải quan” tại cảng Phú Mỹ, giúp cung cấp thông tin về cán bộ phụ trách từng tờ khai, không can thiệp hệ thống nội bộ của ngành nên rất an toàn, bảo mật. Nhờ đó, doanh nghiệp làm thủ tục tại cảng biển lớn như Phú Mỹ có thể phối hợp với hải quan thuận tiện hơn, nhanh chóng liên hệ đúng người, đúng việc khi cần bổ sung chứng từ, giải quyết vướng mắc.

Những sáng kiến đổi mới nêu trên đã mang lại hiệu ứng tích cực cho cả cơ quan Hải quan và cộng đồng doanh nghiệp. Quy trình nghiệp vụ được tinh gọn, tự động hóa hơn, thời gian thông quan và thông tin phản hồi cho doanh nghiệp được rút ngắn đáng kể. Doanh nghiệp đánh giá cao sự minh bạch, tiện lợi khi có thể tự tra cứu thông tin hồ sơ mọi lúc mọi nơi thay vì phải làm việc trực tiếp, giúp giảm chi phí đi lại và tránh tình trạng chờ đợi.

Nhờ những giải pháp hỗ trợ thiết thực, trong 9 tháng năm 2025, Chi cục Hải quan Khu vực II đã làm thủ tục cho hơn 1,7 triệu tờ khai, với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 161 tỷ USD, tăng gần 4,3% so với cùng kỳ năm trước. Thu ngân sách đạt trên 130.280 tỷ đồng, tăng 7% so với cùng kỳ năm trước.

Công tác kiểm soát, chống buôn lậu cũng đạt hiệu quả cao, với hơn 3.688 vụ vi phạm được phát hiện, trị giá hàng hoá vi phạm ước tính trên 9.149 tỷ đồng. Những con số ấn tượng này phản ánh rõ nét hiệu quả của việc đổi mới phương thức quản lý, ứng dụng công nghệ để vừa tạo thuận lợi thương mại vừa tăng cường quản lý nhà nước về hải quan.

Hướng tới hải quan số, trí tuệ nhân tạo

Không dừng ở những kết quả đã đạt được, Chi cục Hải quan khu vực II đang hướng tới mục tiêu xây dựng “Hải quan số” một cách toàn diện. Lộ trình chuyển đổi số giai đoạn tới được lãnh đạo Chi cục xác định rõ với nhiều dự án trọng điểm.

Trước mắt, Chi cục sẽ triển khai Hệ thống quản lý văn bản điều hành tập trung (CCES) và nghiên cứu, tích hơp hệ thống này với Hệ thống HCAS, xây dựng một môi trường làm việc điện tử thông suốt, hiệu quả và chuyên nghiệp.

Song song đó, đơn vị hợp tác với các doanh nghiệp công nghệ được đẩy mạnh nhằm đưa những thành tựu mới nhất vào hoạt động hải quan. Mới đây, Chi cục đã có buổi làm việc với Tập đoàn FPT – đơn vị dẫn đầu về chuyển đổi số tại Việt Nam – để bàn kế hoạch ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong lĩnh vực hải quan. Việc hợp tác này mở ra triển vọng trang bị cho hải quan những công cụ hiện đại mang tính “cách mạng 4.0”, giúp nâng tầm hiệu quả quản lý ngang tầm các nước tiên tiến trong khu vực.

Về phát triển nguồn nhân lực, Chi cục coi đây là yếu tố then chốt để chuyển đổi số thành công. Đơn vị đã cử nhiều lượt cán bộ công nghệ thông tin tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu về công nghệ dữ liệu lớn, an ninh mạng; phối hợp với Ban Công nghệ thông tin và Thống kê hải quan tổ chức tập huấn cho toàn thể công chức về kỹ năng sử dụng các hệ thống mới.

Tháng 9/2025, Chi cục Hải quan khu vực II đã mời chuyên gia tổ chức hội thảo, tập huấn về chuyển đổi số và ứng dụng AI cho đội ngũ cán bộ chủ chốt, nhằm nâng cao nhận thức và cập nhật xu hướng công nghệ mới nhất. Tinh thần học hỏi không ngừng và sẵn sàng thay đổi được quán triệt từ lãnh đạo đến mỗi công chức, tạo nên văn hóa chủ động đón nhận cái mới trong toàn đơn vị.

Với định hướng đúng đắn và sự đầu tư nghiêm túc, Chi cục Hải quan khu vực II được kỳ vọng sẽ tiếp tục là một trong những đơn vị đi đầu trong tiến trình hiện đại hóa của ngành Hải quan. Nhiều mô hình thí điểm sẽ tiếp tục được triển khai tại đơn vị trước khi nhân rộng trên phạm vi cả nước, từ đó góp phần hiện thực hóa Chiến lược Hải quan đến năm 2030 mà ngành đang hướng tới. Kinh nghiệm thành công của Hải quan khu vực II trong chuyển đổi số sẽ là bài học quý nhằm lan tỏa hiệu ứng tích cực trong toàn Ngành.