Điều chỉnh thuế TTĐB đối với thuốc lá góp phần quan trọng thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs)

TS Trần Thị Hồng Minh - Viện trưởng CIEM trình bày, chia sẻ một số quan điểm về chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá tại Việt Nam

Hội thảo lần này hướng đến mục tiêu để các nhà hoạch định chính sách, các chuyên gia y tế, kinh tế và đại diện các tổ chức trong và ngoài nước cùng thảo luận, đánh giá tác động của chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá, trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp nhằm tối ưu hóa chính sách thuế TTĐB, hướng tới giảm thiểu tỷ lệ sử dụng thuốc lá, cũng như tạo ra nguồn tài chính hỗ trợ các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) của Việt Nam.

Báo cáo đánh giá tại Hội thảo nhận định, Việt Nam hiện là một trong những quốc gia có tỷ lệ sử dụng thuốc lá cao nhất trên thế giới. Theo thống kê từ Bộ Y tế, Việt Nam xếp hạng thứ 15 về mức độ tiêu thụ thuốc lá với khoảng 15,3 triệu người hút thuốc trực tiếp. Đồng thời, hàng triệu người khác cũng phải chịu ảnh hưởng từ khói thuốc thụ động, trong đó trẻ em và phụ nữ là những nhóm dễ bị tổn thương nhất. Tác động của việc sử dụng thuốc lá không chỉ dừng lại ở sức khỏe cộng đồng mà còn gây ra gánh nặng lớn cho hệ thống y tế quốc gia. Theo tính toán, mỗi năm, có khoảng 40.000 người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, và nếu không có các biện pháp kiểm soát hiệu quả, con số này dự kiến sẽ tăng lên 70.000 vào năm 2030. Do đó, vấn đề giảm thiểu tỷ lệ sử dụng thuốc lá tại Việt Nam trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Đại diện CIEM trình bày báo cáo nghiên cứu rà soát chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá ở Việt Nam

Các ý kiến chuyên gia và đại diện các tổ chức trong và ngoài nước tham gia tại Hội thảo đều thống nhất cho rằng, trong bối cảnh Việt Nam đang phải đối diện với các thách thức về sức khỏe do thuốc lá, thuế TTĐB đối với thuốc lá đã được xác định là một công cụ quan trọng nhằm kiểm soát tỷ lệ sử dụng các mặt hàng này một cách khoa học và phù hợp.

Chính phủ Việt Nam đã và đang áp dụng mức thuế TTĐB đối với thuốc lá nhằm tăng giá sản phẩm, từ đó hạn chế nhu cầu sử dụng. “Thuế TTĐB không chỉ đóng vai trò trong việc kiềm chế tỷ lệ tiêu dùng mà còn tạo ra một nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả của chính sách này, cần có sự đánh giá và phân tích toàn diện về tác động vi mô của thuế đối với người tiêu dùng và các nhóm dân cư khác nhau” - báo cáo tại Hội thảo nêu rõ.

Chia sẻ thêm tại Hội thảo, TS Trần Thị Hồng Minh - Viện trưởng CIEM cho rằng, những hệ lụy về sức khỏe và chi phí xã hội từ việc hút thuốc lá là vô cùng nghiêm trọng, với ước tính mỗi năm có khoảng 40 nghìn người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá. Nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, con số này có thể lên tới 70 nghìn người vào năm 2030, theo dự báo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Nhận thức được điều đó, Việt Nam đã có nhiều chính sách nhằm giảm thiểu tác hại của thuốc lá. Bên cạnh việc ban hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, Việt Nam đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia về Phòng, chống tác hại của thuốc lá, triển khai các chương trình tuyên truyền, cũng như áp dụng biện pháp cảnh báo sức khỏe trên bao bì sản phẩm. Đặc biệt, công cụ thuế TTĐB đã được chú trọng hơn, nhằm gia tăng chi phí sử dụng thuốc lá, qua đó giảm thiểu tiêu dùng, cũng như góp phần tăng nguồn thu cho NSNN.

Tuy nhiên, theo TS Trần Thị Hồng Minh, các kết quả đạt được vẫn chưa đáp ứng kỳ vọng. Không ít nghiên cứu đã đi vào giải thích nguyên nhân vì sao tình trạng sử dụng thuốc lá chưa giảm, dù đã có nhiều biện pháp, trong đó có điều chỉnh thuế TTĐB. Chẳng hạn, mặt bằng thu nhập của người dân được cải thiện, khiến chi phí sử dụng thuốc lá chỉ chiếm một tỷ trọng tương đối nhỏ trong thu nhập. Điều này đòi hỏi các bên phải tiến hành các nghiên cứu sâu rộng hơn, dựa trên bằng chứng khoa học chặt chẽ, cập nhật và có tính dự báo hơn để làm căn cứ đề xuất các giải pháp chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá.

TS Trần Thị Hồng Minh cũng khẳng định thêm rằng, đối với các đề xuất liên quan đến thuế nói chung và thuế TTĐB nói riêng, CIEM không chỉ quan tâm đến tác động trực tiếp đối với thu NSNN, mà thay vào đó, tập trung hơn vào việc sử dụng nguồn thu NSNN để phục vụ trở lại lợi ích tổng thể của nền kinh tế và các tầng lớp nhân dân. Phương pháp tư duy này giúp hiện thực hóa chủ trương phát triển kinh tế gắn với lành mạnh hóa hoạt động kinh tế, không đánh đổi xã hội và môi trường để lấy tăng trưởng kinh tế đơn thuần.

Theo hướng tiếp cận này, CIEM đã dày công hợp tác với các đối tác để phát triển mô hình mô phỏng vi mô VNMOD để đánh giá tác động của thuế và các khoản chi chuyển giao từ NSNN, sử dụng số liệu chính thức về Điều tra mức sống dân cư. Hiện tại, CIEM cũng đang điều chỉnh mô hình kinh tế vĩ mô để có những đánh giá đầy đủ hơn về tác động kinh tế vĩ mô của chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá ở Việt Nam.

Theo đó, việc thiết lập được mối liên hệ giữa thu thuế từ thuốc lá đối với phát triển kinh tế - xã hội nói chung và các kênh tác động kinh tế vĩ mô nói riêng là một hướng đi quan trọng. Trong đó, riêng việc sử dụng khoản chi NSNN cho các chương trình SDGs từ gia tăng thu thuế TTĐB đối với thuốc lá có thể giúp đưa ra những cân nhắc đa chiều hơn đối với các đề xuất về thuế, đặc biệt là thuế TTĐB đối với thuốc lá.

Tiến Dũng