Kinh tế số chịu sức ép lớn từ vi phạm sở hữu trí tuệ trên sàn

Tình trạng kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng hóa vi phạm sở hữu trí tuệ trên sàn TMĐT vẫn diễn biến phức tạp .

Xâm phạm quyền SHTT: Rào cản lớn với TMĐT

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) và TMĐT đang tạo ra môi trường thuận lợi cho nhiều hình thức xâm phạm quyền SHTT. Chỉ bằng vài thao tác công nghệ, một sản phẩm được nghiên cứu và phát triển trong nhiều năm có thể bị sao chép, đưa lên các sàn TMĐT và lan truyền chóng mặt qua nhiều tài khoản bán hàng khác nhau.

Không chỉ dừng ở việc làm nhái mẫu mã hay giả mạo nhãn hiệu, các hành vi xâm phạm SHTT trên môi trường số hiện nay được thực hiện theo hình thức đa tầng, có sự hỗ trợ của công nghệ che giấu nguồn gốc hàng hóa. Điều này khiến cơ quan quản lý khó kiểm tra, truy xuất và xử lý tận gốc.

Ông Nguyễn Đức Dũng, Trưởng phòng Thanh tra và Giải quyết khiếu nại (Cục SHTT) cho biết, khuôn khổ pháp luật Việt Nam về SHTT hiện nay đã tương đối đầy đủ nhưng vẫn không bắt kịp tốc độ vi phạm. Ông Dũng nhận định, sáng tạo đã khó nhưng bảo vệ thành quả sáng tạo trước nguy cơ bị sao chép, làm giả hay đánh cắp quyền sở hữu trí tuệ còn khó gấp nhiều lần.

Theo ông Dũng, quy trình từ lúc phát hiện vi phạm đến khâu xử lý theo đúng quy định luôn kéo dài vì phải thu thập chứng cứ, giám định chuyên môn và tiến hành các thủ tục pháp lý phức tạp.

Đặc biệt, với các vụ việc mang yếu tố xuyên biên giới mức độ khó khăn của công tác điều tra tăng lên đáng kể. Nhiều doanh nghiệp nhỏ buộc phải từ bỏ quá trình khiếu nại hoặc khởi kiện vì không đủ nguồn lực theo đuổi đến cùng.

Khoảng cách giữa pháp luật và thực thi đang là điểm yếu khiến môi trường kinh doanh trực tuyến dễ bị lợi dụng. Trên các sàn TMĐT, một sản phẩm vi phạm có thể xuất hiện, bị gỡ bỏ rồi lập tức tái xuất hiện dưới tên gọi khác. Tốc độ lan truyền của hàng hóa vi phạm trên không gian số vượt xa khả năng xử lý của cơ quan chức năng.

Không chỉ doanh nghiệp, người tiêu dùng cũng là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề khi tình trạng vi phạm SHTT lan rộng trên các sàn TMĐT. Hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng dễ dàng trà trộn vào thị trường và rất khó phân biệt chỉ bằng hình ảnh hoặc mô tả sản phẩm.

Từ mỹ phẩm, thực phẩm chức năng đến đồ điện tử, thời trang, nhiều sản phẩm được quảng cáo bằng nội dung sao chép, sử dụng hình ảnh đánh lừa người mua. Các chiêu trò giảm giá lớn, livestream giới thiệu sai lệch thông tin khiến người tiêu dùng khó nhận diện rủi ro. Khi mua phải sản phẩm không rõ nguồn gốc, không đạt tiêu chuẩn an toàn, quyền lợi chính đáng của người dùng bị xâm phạm.

Doanh nghiệp cần chủ động bảo vệ quyền SHTT

Ở góc nhìn doanh nghiệp, nguy cơ bị đánh cắp ý tưởng hoặc làm giả sản phẩm đang trở thành mối lo ngại lớn.

Ông Trương Hoàng Khải, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Công nghệ Katec nhận định, quyền SHTT chính là tuyến phòng thủ sống còn đối với doanh nghiệp trong bối cảnh TMĐT tăng trưởng mạnh. Chỉ cần doanh nghiệp chậm trễ trong việc đăng ký bảo hộ, sản phẩm ấy rất dễ bị sao chép và bày bán tràn lan với mức giá rẻ hơn.

Hàng hóa trong môi trường số có thể xuất hiện cùng lúc ở nhiều kênh trực tuyến, do đó đối thủ có thể nhanh chóng khai thác mẫu mã, công dụng hoặc hình ảnh để tạo ra phiên bản nhái. Điều này không chỉ gây thiệt hại về doanh thu mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến danh tiếng của doanh nghiệp chân chính.

Theo ông Khải, Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường chế tài, đồng thời doanh nghiệp phải chủ động bảo vệ quyền SHTT như một chiến lược phát triển cốt lõi, thay vì chỉ phản ứng khi bị xâm phạm.

Ở góc độ pháp lý, Luật sư Bùi Văn Đức, Phó Giám đốc Công ty Luật TNHH TVL cho biết, nhiều doanh nghiệp vẫn xem nhẹ thủ tục đăng ký bản quyền, sáng chế hoặc nhãn hiệu.

Ông Đức cho hay, doanh nghiệp và cá nhân sáng tạo cần thường xuyên cập nhật quy định pháp luật, chủ động đăng ký quyền SHTT trong nước và quốc tế, đồng thời xây dựng chiến lược bảo vệ bài bản.

Ông Đức cũng lưu ý rằng, việc đăng ký muộn chỉ khiến quá trình xử lý tranh chấp kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh trong khi thị trường TMĐT, quảng cáo trực tuyến và bán hàng livestream đang phát triển rất nhanh.

Bảo vệ SHTT không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý mà cần có sự tham gia chủ động từ doanh nghiệp, nhà sáng tạo và cộng đồng người tiêu dùng.

"Việc bảo vệ quyền SHTT không chỉ giúp doanh nghiệp tránh thiệt hại mà còn góp phần xây dựng một môi trường TMĐT minh bạch, lành mạnh. Khi hàng giả bị kiểm soát tốt hơn, người tiêu dùng có thể mua sắm online với mức độ an toàn cao hơn, còn doanh nghiệp chân chính có thêm cơ hội cạnh tranh công bằng", ông Đức nhấn mạnh.