Đài Loan áp thuế chống bán phá giá: Đòn cảnh tỉnh với xi măng xuất khẩu Việt

Giá xuất khẩu trung bình clanhke và xi măng trong tháng 6/2025 đạt khoảng 39,89 USD/tấn.

Cảnh báo cho chiến lược xuất khẩu xi măng Việt

Quyết định áp thuế chống bán phá giá lên tới 23,2% của Đài Loan không chỉ giáng đòn mạnh vào hoạt động xuất khẩu xi măng – clinker của Việt Nam, mà còn phơi bày rõ ràng những rủi ro từ chiến lược tập trung vào các thị trường gần, dễ tính. Trong bối cảnh nhiều nền kinh tế châu Á đang siết dần các hàng rào thương mại, vụ việc lần này là lời cảnh báo sớm cho toàn ngành về yêu cầu chuyển hướng sang sản xuất xanh và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Quyết định áp thuế chống bán phá giá từ 13,59% đến 23,2% đối với xi măng và clinker Việt Nam của Đài Loan (Trung Quốc) ngày 22/7/2025 đang tạo ra một cú hẫng lớn cho ngành xuất khẩu vật liệu xây dựng trong bối cảnh thị trường thế giới liên tục siết hàng rào kỹ thuật. Với thời hạn hiệu lực kéo dài 5 năm, bắt đầu từ 28/7/2025, đây không chỉ là mức thuế cao mà còn là thông điệp rõ ràng về sự dịch chuyển chính sách nhập khẩu ở nhiều thị trường trọng điểm.

Vụ việc được khởi xướng từ tháng 8/2024 theo kiến nghị của Hiệp hội Xi măng Đài Loan (TCMA) và sau gần một năm, quyết định cuối cùng đã được ấn định. Các sản phẩm bị áp thuế bao gồm xi măng Portland và clinker – nhóm hàng vốn là trụ cột trong tổng kim ngạch xuất khẩu vật liệu xây dựng của Việt Nam sang châu Á.

Đáng chú ý, giai đoạn đầu điều tra không ghi nhận thiệt hại thực tế nên phía Đài Loan không áp thuế tạm thời. Nhưng quan điểm này đã thay đổi trong kết luận chính thức của Bộ Kinh tế Đài Loan công bố cuối tháng 6 vừa qua, nhấn mạnh rằng các lô hàng từ Việt Nam có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành sản xuất nội địa trong tương lai gần. Cùng với đó, mức thuế được giữ nguyên hoặc điều chỉnh nhẹ so với biên độ phá giá sơ bộ, và áp dụng cao nhất cho những doanh nghiệp không hợp tác hoặc không có giao dịch trong kỳ điều tra.

Không chỉ Đài Loan, hàng loạt thị trường truyền thống khác cũng đang dựng lại các rào cản. Philippines – thị trường lớn nhất của xi măng Việt Nam – đã áp dụng biện pháp phòng vệ và chưa loại trừ khả năng áp thêm quota hoặc thuế bổ sung. Bangladesh, Malaysia cũng điều chỉnh chính sách nhập khẩu, khiến sản lượng và kim ngạch xuất khẩu trong 4 tháng đầu năm 2025 đều sụt giảm mạnh.

Trong nước, dù đầu tư công đang có dấu hiệu hồi phục với loạt dự án lớn như cao tốc Bắc – Nam, sân bay Long Thành, nhưng công suất toàn ngành vẫn chỉ đạt khoảng 77%. Hàng chục dây chuyền đã buộc phải tạm dừng vì chi phí đầu vào tăng, trong khi đầu ra không thông. Trong bối cảnh ấy, xuất khẩu từng là “lối thoát” duy nhất – nay lại trở thành một ngã rẽ nhiều rủi ro.

Đặc biệt, với các thị trường không áp thuế trực tiếp như Mỹ, thách thức đến từ những yêu cầu kỹ thuật ngày càng cao. Các quy định trong Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) và Chiến lược "Buy Clean" buộc nhà xuất khẩu phải minh bạch về dấu chân carbon, vòng đời sản phẩm và phát thải – điều mà đa phần doanh nghiệp xi măng Việt Nam chưa đáp ứng được. Nếu không đầu tư ngay từ bây giờ vào sản xuất sạch, giảm phát thải và minh bạch dữ liệu môi trường, rào cản vô hình này sẽ trở thành “thuế gián tiếp” đẩy xi măng Việt Nam ra khỏi cuộc chơi.

Ngành xi măng cần bước chuyển thực chất

Việc Chính phủ ban hành Nghị định số 108/2025/NĐ-CP giảm thuế suất xuất khẩu clinker từ 10% xuống còn 5% từ ngày 19/5/2025 là động thái hỗ trợ đáng kể trong bối cảnh ngành xi măng đang gặp khó khăn cả ở trong nước lẫn thị trường quốc tế. Tuy vậy, ưu đãi thuế chỉ là một phần và không thể thay thế cho yêu cầu tự thân thay đổi của doanh nghiệp trong một môi trường thương mại ngày càng nhiều rào cản kỹ thuật.

Quyết định áp thuế chống bán phá giá từ 13,59% đến 23,2% của Đài Loan đối với xi măng – clinker Việt Nam là một cảnh báo rõ ràng. Sau diễn biến này, Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công thương) đã đưa ra một số hướng dẫn cụ thể. Trong đó, nếu doanh nghiệp cho rằng quyết định của phía Đài Loan vi phạm luật hoặc không tuân thủ cam kết WTO, có thể khiếu kiện tại Tòa án hành chính TP Đài Bắc trong vòng 60 ngày kể từ ngày công bố. Đây là công cụ pháp lý có thể được cân nhắc để bảo vệ quyền lợi chính đáng.

Ngoài ra, doanh nghiệp cũng có thể chủ động đề xuất cơ quan điều tra Đài Loan xem xét lại mức thuế qua các cuộc rà soát định kỳ hoặc đăng ký với tư cách nhà xuất khẩu mới. Điều này cho phép điều chỉnh thuế nếu có thay đổi rõ ràng về mô hình sản xuất, chi phí hay cách vận hành.

Tuy nhiên, chỉ xử lý tình huống theo vụ việc là chưa đủ. Thị trường xuất khẩu hiện không còn đánh giá cao lợi thế giá rẻ, mà đang chuyển sang các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, phát thải carbon và tiêu chuẩn ESG. Các thị trường như EU, Mỹ, ASEAN đều đang áp dụng các bộ tiêu chí khắt khe, khiến doanh nghiệp Việt Nam buộc phải thay đổi nếu muốn duy trì vị thế.

Việt Nam hiện vẫn thuộc nhóm ba quốc gia xuất khẩu xi măng lớn nhất thế giới, nhưng tình trạng dư cung trong nước kéo dài cho thấy vấn đề không chỉ nằm ở đầu ra. Đầu tư công nghệ, mở rộng thị trường, giữ được khách hàng lâu dài là ba hướng đi mà doanh nghiệp cần tính đến, thay vì phụ thuộc vào giá và chính sách.

Sự hỗ trợ của Nhà nước đã có và các cơ quan chức năng đang theo sát tình hình. Nhưng trọng trách thích nghi vẫn nằm ở doanh nghiệp: nâng chất lượng, minh bạch chuỗi cung ứng và sẵn sàng thay đổi. Nếu chậm chuyển mình, lợi thế hiện tại sẽ không còn ý nghĩa trước các tiêu chuẩn mới của thị trường