Hậu kiểm thực phẩm online: Sẽ so ảnh mạng, đối chiếu hàng thật

Bộ Y tế đề xuất liên thông dữ liệu hậu kiểm với Cổng dịch vụ công quốc gia, đảm bảo sự minh bạch và thống nhất từ trung ương đến địa phương.

Sẽ đối chiếu hình ảnh trên sàn với sản phẩm thật

Thị trường thực phẩm chức năng, thực phẩm sức khỏe trên nền tảng TMĐT đang phát triển nhanh chóng. Theo khảo sát của Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương), năm 2024, có tới 65% người tiêu dùng Việt Nam mua thực phẩm chức năng qua các nền tảng online, tăng gần gấp đôi so với năm 2020.

Tuy nhiên, cùng với sự bùng nổ này, các hành vi gian lận thương mại, quảng cáo sai công dụng, đăng hình ảnh không đúng thực tế cũng gia tăng. Nhiều sản phẩm chỉ bán online, không rõ nguồn gốc nhưng lại ghi công dụng "hỗ trợ điều trị" hoặc "giảm béo cấp tốc", khiến người tiêu dùng dễ nhầm tưởng đây là thuốc hoặc sản phẩm được cấp phép điều trị.

Nhằm siết chặt khâu kiểm soát, Bộ Y tế đã đề xuất sửa đổi quy định hậu kiểm trong dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP về an toàn thực phẩm.

Theo đó, ngoài các nội dung hậu kiểm truyền thống như kiểm tra hồ sơ công bố, truy xuất nguồn gốc, lấy mẫu kiểm nghiệm, cơ quan chức năng sẽ so sánh nội dung quảng cáo, nhãn mác, hình ảnh đăng trên sàn TMĐT với sản phẩm thật ngoài thị trường. Đây là điểm mới so với quy định hiện hành.

Luật sư Bùi Văn Đức (Đoàn Luật sư TPHCM) cho biết: Quy định hiện hành chưa đề cập đến việc kiểm tra chéo nội dung quảng cáo và hình ảnh sản phẩm trên môi trường số. Do vậy, tăng cường hậu kiểm là bước đi cần thiết để đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng và minh bạch thông tin.

“Tăng cường hậu kiểm không chỉ dừng lại ở khâu giấy tờ mà phải mở rộng sang môi trường kinh doanh online, nơi các hành vi gian dối đang diễn ra tinh vi và khó kiểm soát hơn”, Luật sư Đức nhấn mạnh.

Đề xuất liên thông dữ liệu hậu kiểm

Thực tế hiện nay đã có nhiều vụ việc sản phẩm thực phẩm chức năng bày bán trên sàn với mô tả “giảm mỡ bụng cấp tốc, thanh lọc gan thận, tăng sức đề kháng” nhưng khi cơ quan chức năng kiểm tra lại không cung cấp được bằng chứng khoa học chứng minh công dụng như quảng cáo.

Theo TS Võ Thy Trang (Khoa Kinh tế, Học viện Tài chính), thực phẩm bán online rất khó kiểm soát. Một sản phẩm có thể quảng cáo khắp các nền tảng, từ website tới mạng xã hội. Nếu không có cơ chế kiểm tra đối chiếu chéo giữa quảng cáo và thực tế, rất dễ bỏ lọt sai phạm.

Còn theo TS Khúc Đại Long (Khoa Marketing, Trường Đại học Thương Mại), để quy định hậu kiểm đi vào thực tiễn hiệu quả, cần có sự vào cuộc đồng bộ của cả ngành Công Thương, Y tế và Thông tin tuyên truyền.

“Chỉ Bộ Y tế siết là chưa đủ. Cần sự liên kết chia sẻ dữ liệu với Bộ Công Thương để có công cụ kiểm tra chủ động và nhanh chóng”, TS Long đặt vấn đề.

Tại dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP, Bộ Y tế đề xuất, các trường hợp nghi ngờ về chất lượng hoặc an toàn thực phẩm sẽ bị lấy mẫu kiểm nghiệm như hiện hành. Tương ứng, các hình thức xử phạt cũng được Bộ Y tế đề xuất tăng nặng hơn để đủ sức răn đe.

Cụ thể, dự thảo quy định thêm quyền của cơ quan hậu kiểm gồm: thu hồi giấy chứng nhận đủ điều kiện an toàn thực phẩm; thu hồi giấy xác nhận nội dung quảng cáo; thu hồi giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm.

Ngoài ra, thông tin quảng cáo sai sự thật sẽ bị gỡ bỏ khỏi các nền tảng điện tử của cơ quan quản lý, đồng thời, doanh nghiệp vi phạm sẽ bị tạm dừng tiếp nhận hồ sơ cho đến khi khắc phục xong vi phạm.

Dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP cũng đặt ra yêu cầu cao hơn với các nhóm thực phẩm đặc biệt như: thực phẩm bổ sung; thực phẩm dinh dưỡng y học; thực phẩm cho chế độ ăn đặc biệt; thực phẩm cho trẻ dưới 36 tháng tuổi.

Theo đó, các cơ sở sản xuất những nhóm thực phẩm trên bắt buộc phải đạt các tiêu chuẩn quốc tế như GMP (thực hành sản xuất tốt), HACCP (phân tích mối nguy và kiểm soát điểm tới hạn), ISO 22000, IFS, BRC hoặc FSSC 22000.

Việc áp dụng chuẩn quốc tế cũng sẽ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng khả năng truy xuất và kiểm soát nguy cơ gây hại với nhóm thực phẩm ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe người dân, đặc biệt là trẻ nhỏ.

Một điểm đáng chú ý trong dự thảo là việc Bộ Y tế đề xuất liên thông dữ liệu hậu kiểm với Cổng dịch vụ công quốc gia, đảm bảo sự minh bạch và thống nhất từ trung ương đến địa phương.

Hệ thống dữ liệu này sẽ giúp các cơ quan chức năng chia sẻ thông tin nhanh chóng, xử lý các trường hợp vi phạm trên toàn quốc, thay vì xử lý đơn lẻ như hiện nay. Việc số hóa mẫu biểu, quy trình cũng được Bộ Y tế điều chỉnh cụ thể trong dự thảo mới.