Việt Nam hướng tới top 10 xuất khẩu nông, lâm, thủy sản

Khẳng định vị thế bằng công nghệ và chuyển đổi số

Tại Hội nghị Khoa học, công nghệ bảo quản, chế biến nông lâm thủy sản và cơ giới hóa nông nghiệp toàn quốc năm 2025, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết, sau một thập kỷ đổi mới và phát triển, ngành Nông nghiệp Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu quan trọng, khẳng định rõ là vai trò trụ đỡ của nền kinh tế.

Tốc độ tăng trưởng GDP ngành duy trì ở mức 2,5 – 3,5%/năm; giá trị xuất khẩu nông, lâm, thủy sản năm 2024 đạt mức kỷ lục 62,5 tỷ USD, tăng gần 19% so với năm 2023. Thành tích này đưa Việt Nam vào nhóm 10 quốc gia xuất khẩu nông sản lớn nhất thế giới, trong đó nhiều sản phẩm như gạo, cà phê, hạt điều, hồ tiêu, tôm đã có chỗ đứng vững chắc trên các thị trường quốc tế.

Cơ cấu ngành đang có những chuyển dịch tích cực. Tỷ trọng chế biến sâu ngày càng tăng, trong khi nông nghiệp xanh, nông nghiệp tuần hoàn và chuyển đổi số đã bắt đầu hình thành rõ nét. Công nghệ bảo quản và chế biến giúp giảm tổn thất sau thu hoạch từ 5 – 10%, đồng thời nâng cao chất lượng và đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường quốc tế. Cơ giới hóa sản xuất cũng đạt bước tiến dài, với tỷ lệ cơ giới hóa làm đất lên tới hơn 95%, nhiều mô hình ứng dụng drone, IoT, trí tuệ nhân tạo, robot vào sản xuất đã được triển khai, góp phần tăng năng suất và giảm chi phí.

Việt Nam hướng tới top 10 xuất khẩu nông, lâm, thủy sản

Tuy nhiên, ngành Nông nghiệp vẫn tồn tại không ít thách thức. Tỷ lệ thất thoát sau thu hoạch ở rau quả và thủy sản còn cao, cơ giới hóa chưa đồng bộ ở nhiều khâu, đa số doanh nghiệp chế biến có quy mô nhỏ, thiếu sự liên kết và năng lực cạnh tranh. Đây chính là “điểm nghẽn” cần tháo gỡ nếu Việt Nam muốn vươn xa hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Khoa học, công nghệ không chỉ là động lực mà còn là yếu tố then chốt để nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững. Do đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xác định năm định hướng lớn cho ngành Nông nghiệp gồm: Hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm khuyến khích nghiên cứu và chuyển giao công nghệ; Phát triển các trung tâm đổi mới sáng tạo nông nghiệp vùng, gắn kết chặt chẽ viện – trường – doanh nghiệp; Mở rộng hợp tác quốc tế, đặc biệt trong lĩnh vực chế biến sâu, logistics và cơ giới hóa thông minh; Thúc đẩy xã hội hóa nghiên cứu, huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân, ngoài ngân sách; Xây dựng mô hình chuỗi giá trị nông sản ứng dụng công nghệ cao, bảo đảm truy xuất nguồn gốc minh bạch.

Công nghệ xanh mở đường cho nông sản Việt

Tại hội nghị, nhiều chuyên gia đã phân tích sâu hơn về vai trò của công nghệ xanh và mô hình kinh tế tuần hoàn đối với sự phát triển nông nghiệp Việt Nam.

TS. Nguyễn Anh Phong, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Nông nghiệp và Môi trường khẳng định, kinh tế tuần hoàn mang lại lợi ích toàn diện trên ba khía cạnh: Giảm chất thải và tiết kiệm tài nguyên (môi trường), cắt giảm chi phí đầu vào và nâng cao giá trị đầu ra (kinh tế), đồng thời tạo thêm việc làm và cải thiện đời sống nông dân (xã hội).

Trong những năm qua, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách, nghị quyết nhằm thúc đẩy phát triển nông nghiệp tuần hoàn, từ cấp doanh nghiệp, hợp tác xã cho tới nông hộ. Một số mô hình bước đầu hình thành hệ sinh thái tuần hoàn, như tái sử dụng phụ phẩm trong trồng trọt và chăn nuôi. Tuy nhiên, tỷ lệ này còn hạn chế, trồng trọt mới đạt khoảng 52%, lâm nghiệp 50%. Ngoài ra, phần lớn mô hình tuần hoàn tập trung ở doanh nghiệp lớn, chưa lan tỏa rộng rãi tới các hợp tác xã và nông hộ nhỏ lẻ.

Ở góc độ thị trường, yêu cầu về sản phẩm xanh, sạch ngày càng cao tại các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ. Đây vừa là áp lực, vừa là động lực buộc doanh nghiệp Việt Nam phải chuyển đổi nhanh chóng. Bộ Nông nghiệp và Môi trường hiện đã ban hành bốn chương trình hành động cho các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản và lâm nghiệp, tạo nền tảng cụ thể để gắn kết khoa học – công nghệ vào thực tiễn sản xuất.

Để đi xa hơn, cần nhanh chóng xây dựng bộ tiêu chí sản xuất tuần hoàn, cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), phát triển tín dụng xanh và tạo ưu đãi cho doanh nghiệp đạt chuẩn xanh trong tiếp cận vốn, xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu. Đồng thời, các mô hình liên kết giữa hợp tác xã – doanh nghiệp cần được đẩy mạnh để hình thành hệ sinh thái tuần hoàn gắn với vùng sản xuất tập trung và chế biến.

GS.TS Lê Văn Tán, giảng viên và nhà nghiên cứu thuộc Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh cho rằng, việc phát triển công nghệ xanh cần dựa trên ba nguyên tắc: Ứng dụng rộng rãi và mang tính thực tiễn, bảo đảm chất lượng và lợi ích người tiêu dùng, đồng thời giảm phát thải và bảo vệ môi trường. Đây là nền tảng để hướng tới một nền nông nghiệp bền vững, cân bằng giữa hiệu quả kinh tế và trách nhiệm xã hội.

Ông cũng chỉ ra ba xu hướng công nghệ nổi bật mà Việt Nam cần chú ý, đó là, phát triển kinh tế tuần hoàn và hệ sinh thái thông minh; ứng dụng công nghệ cao trong chế biến nông sản như enzyme, bảo quản sinh học, nông nghiệp số và nông nghiệp chính xác; kết nối công nghệ liên ngành để tối ưu hóa năng suất và chất lượng sản phẩm. Bên cạnh đó, một số công nghệ hiện đại như siêu âm cường độ cao, plasma lạnh, xử lý áp suất cao (HP), điện trường xung (PDE) đang được nghiên cứu và bước đầu thử nghiệm, hứa hẹn nâng cao đáng kể chất lượng bảo quản và giá trị dinh dưỡng nông sản.

Tuy vậy, thách thức lớn vẫn nằm ở chi phí thiết bị và khả năng triển khai ở quy mô lớn. Vì thế, theo GS.TS Lê Văn Tán, Việt Nam cần có chiến lược đầu tư dài hạn, đồng thời từng bước thương mại hóa các công nghệ mới này để không bỏ lỡ cơ hội cạnh tranh trong cuộc đua toàn cầu.

Có thể thấy, con đường hướng tới top 10 xuất khẩu nông, lâm, thủy sản không chỉ dựa vào lợi thế truyền thống về đất đai và lao động, mà quan trọng hơn là dựa vào sức mạnh của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Chỉ khi giải quyết đồng bộ những hạn chế về tổn thất sau thu hoạch, cơ giới hóa và chế biến sâu, đồng thời thúc đẩy sản xuất xanh, tuần hoàn, nông nghiệp Việt Nam mới thực sự bứt phá, khẳng định vị thế bền vững trên bản đồ nông nghiệp thế giới.