Siết gian lận xuất xứ để bảo vệ người tiêu dùng và uy tín hàng Việt

Gian lận xuất xứ không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp làm ăn chân chính mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến người tiêu dùng trong nước. Đồ họa: TT

Gia tăng các vụ điều tra lẩn tránh phòng vệ thương mại

Theo Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), tính đến hết tháng 6/2025, đã có 39 vụ điều tra chống lẩn tránh phòng vệ thương mại với hàng hóa xuất xứ từ Việt Nam, do 6 quốc gia khởi xướng. Trong đó, Hoa Kỳ chiếm nhiều nhất với 22 vụ, EU và Thổ Nhĩ Kỳ mỗi bên 7 vụ, còn lại là Brazil, Canada và Nam Phi.

Các mặt hàng bị điều tra tập trung ở các ngành xuất khẩu chủ lực như: thép, gỗ, pin năng lượng mặt trời, nhôm, lốp ô tô, sơ mi rơ-moóc… Những sản phẩm này bị nghi ngờ chuyển tải bất hợp pháp qua Việt Nam nhằm né thuế tại các nước áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại.

Cục Phòng vệ thương mại nhận định, gian lận xuất xứ không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp làm ăn chân chính mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến người tiêu dùng trong nước. Hàng hóa gắn nhãn “Made in Vietnam” nhưng không đúng bản chất khiến người tiêu dùng khó nhận biết thật giả, dẫn đến nguy cơ mua phải hàng nước ngoài đội lốt, chất lượng kém, không bảo đảm tiêu chuẩn.

Nguy hiểm hơn, khi hàng giả mạo nguồn gốc tràn vào thị trường, niềm tin người tiêu dùng bị xói mòn, tạo cạnh tranh không lành mạnh và ảnh hưởng nghiêm trọng đến thương hiệu hàng Việt.

Trước thực trạng này, Chính phủ đã có nhiều biện pháp mạnh tay nhằm ngăn chặn tình trạng gian lận xuất xứ, bảo vệ thị trường nội địa và người tiêu dùng. Từ năm 2019, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 824/QĐ-TTg về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ. Tiếp đó, Nghị quyết số 119/NQ-CP được triển khai với nhiều giải pháp cấp bách. Nhờ vậy, hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện với các văn bản cụ thể như: Nghị định số 128/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hải quan; Thông tư số 33/2023/TT-BTC quy định về xác định xuất xứ hàng hóa.

Đặc biệt, Bộ Công Thương đã xây dựng Hệ thống cảnh báo sớm, định kỳ cập nhật danh sách các mặt hàng có nguy cơ bị điều tra cao như gỗ dán, thép, tủ gỗ, đệm mút, pin năng lượng mặt trời... Trên thực tế, nhiều mặt hàng nằm trong danh sách cảnh báo sau đó đã bị nước ngoài điều tra, cho thấy tính hiệu quả của công cụ này.

Hệ thống giúp cơ quan quản lý chủ động giám sát, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp và người tiêu dùng sớm nhận biết rủi ro, tránh mua phải sản phẩm gian lận.

Phối hợp liên ngành để “làm sạch” thị trường

Cục Phòng vệ thương mại thừa nhận, công tác chống gian lận xuất xứ hiện nay vẫn gặp nhiều thách thức. Nguyên nhân chính là hạn chế về khung pháp lý, thiếu nguồn lực kiểm tra tại địa phương và nhận thức của doanh nghiệp còn chưa đầy đủ.

Nhiều sản phẩm có nguồn gốc không rõ ràng vẫn có thể lọt qua khâu kiểm soát, tiếp cận tay người tiêu dùng, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe và quyền lợi người mua.

Để xử lý tận gốc, Bộ Công Thương xác định sẽ tiếp tục hoàn thiện pháp luật về phòng vệ thương mại, quy tắc xuất xứ, nhãn hàng hóa và chế tài xử phạt, đảm bảo đồng bộ và phù hợp với cam kết quốc tế.

Ngoài ra, Hệ thống cảnh báo sớm sẽ được tự động hóa và tích hợp dữ liệu về lịch sử điều tra, thuế quan, xuất khẩu từ các thị trường lớn. Các cơ quan chức năng cũng sẽ tăng cường kiểm tra thực tế tại cơ sở sản xuất, nhất là với doanh nghiệp gia công đơn giản hoặc có dấu hiệu nghi vấn.

Bên cạnh nỗ lực của Nhà nước, các doanh nghiệp cần chủ động hơn trong việc rà soát hồ sơ kỹ thuật, quy trình sản xuất và truy xuất nguồn gốc. Cục Phòng vệ thương mại khuyến cáo, doanh nghiệp tuyệt đối không tiếp tay cho hành vi gian lận, tránh rủi ro pháp lý và làm tổn hại uy tín hàng Việt.

Song song đó, công tác đào tạo, hướng dẫn cho doanh nghiệp về quy định pháp lý và quy trình xuất xứ sẽ được đẩy mạnh, giúp họ hiểu rõ và chủ động phòng ngừa rủi ro khi xuất khẩu.

Đặc biệt, người tiêu dùng được xác định là “tuyến phòng thủ cuối cùng” trong cuộc chiến chống hàng giả xuất xứ. Các chuyên gia khuyến cáo, người mua cần chủ động kiểm tra và tra cứu thông tin về nguồn gốc hàng hóa, ưu tiên chọn sản phẩm có truy xuất rõ ràng, nhãn mác đầy đủ, tránh mua hàng không rõ xuất xứ dù gắn mác “Made in Vietnam”.

Cùng với việc hoàn thiện thể chế, sự phối hợp giữa các cơ quan như hải quan, công an, công thương đã góp phần phát hiện và xử lý nhiều vụ việc gian lận xuất xứ. Việc chia sẻ dữ liệu, phối hợp điều tra giúp nâng cao tính răn đe đối với các hành vi vi phạm, ngăn chặn hàng hóa gian lận thâm nhập thị trường nội địa. Các biện pháp trên không chỉ giúp bảo vệ người tiêu dùng, mà còn giữ vững uy tín hàng Việt Nam trên thị trường quốc tế, tạo nền tảng cho phát triển bền vững.