Hai “nút thắt” quyết định khả năng cạnh tranh của TMĐT Việt Nam

Chi phí logistics cao hiện đang là rào cản lớn với TMĐT xuyên biên giới. Đồ họa: TT

Logistics nội địa: Chi phí cao, hạ tầng hạn chế

Trong nhiều năm qua, xuất khẩu Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng cao, với kim ngạch xuất nhập khẩu 9 tháng năm 2025 đã vượt mốc 530 tỷ USD. Việt Nam đang là mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, phần lớn nông sản, thủy sản và nguyên liệu xuất khẩu vẫn ở dạng thô hoặc sơ chế, giá trị gia tăng thấp, trong khi chi phí logistics chiếm tới 16-17% GDP, cao hơn mức trung bình thế giới (10-12%).

Đối với một số mặt hàng nông sản, chi phí logistics thậm chí chiếm tới 25% giá thành, làm giảm mạnh sức cạnh tranh. Trong khi đó, tỷ lệ nông sản được chế biến sâu ở Việt Nam vẫn ở mức thấp, chủ yếu mới dừng ở sơ chế, đóng gói đơn giản.

Theo Cục Công nghiệp (Bộ Công thương), công nghiệp chế biến đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao giá trị xuất khẩu, đặc biệt trong bối cảnh TMĐT phát triển mạnh. Người tiêu dùng quốc tế không chỉ quan tâm đến giá rẻ mà còn đặt nặng yếu tố chất lượng, tính tiện lợi và giá trị gia tăng. Sản phẩm thiếu chế biến sâu sẽ rất khó cạnh tranh.

Các nước trong khu vực như Thái Lan, Trung Quốc đã sớm đầu tư mạnh vào công nghiệp chế biến, biến nông sản thành thực phẩm đóng hộp, đồ uống, dược phẩm, giúp giá trị xuất khẩu tăng gấp 2-3 lần. Đây là hướng đi Việt Nam cần học hỏi nếu muốn TMĐT thực sự trở thành kênh đưa hàng Việt “Go Global”.

Các chuyên gia cũng cho rằng, Luật Công nghiệp và các chương trình phát triển ngành đến năm 2030 cần tập trung nâng cấp công nghiệp chế biến, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ hiện đại để tạo ra sản phẩm ổn định, đạt tiêu chuẩn quốc tế và dễ dàng thâm nhập sàn TMĐT toàn cầu.

Thương vụ Việt Nam tại Liên minh châu Âu (EU) cho biết, EU hiện chiếm hơn 10% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam và là một trong những thị trường tiềm năng cho TMĐT xuyên biên giới. Tuy nhiên, EU cũng là khu vực có yêu cầu nghiêm ngặt nhất về logistics bền vững và truy xuất nguồn gốc.

Theo Thương vụ Việt Nam tại EU, ngày càng nhiều nhà nhập khẩu EU yêu cầu sản phẩm không chỉ đạt chuẩn chất lượng, mà toàn bộ chuỗi logistics (từ vận chuyển, lưu kho, bao bì đến xử lý chất thải) đều phải tuân thủ tiêu chuẩn xanh. Nếu doanh nghiệp không chứng minh được quy trình logistics thân thiện môi trường, nguy cơ cao bị loại khỏi chuỗi cung ứng.

EU cũng yêu cầu minh bạch tuyệt đối trong truy xuất nguồn gốc, buộc doanh nghiệp phải ứng dụng công nghệ số vào toàn bộ chuỗi cung ứng, từ sản xuất, chế biến đến vận chuyển. Nếu Việt Nam không nhanh chóng số hóa và nâng cấp logistics, hàng hóa Việt sẽ mất lợi thế cạnh tranh tại các thị trường lớn như châu Âu và Mỹ.

Công nghiệp chế biến không chỉ là khâu phụ trợ, mà là chiến lược cốt lõi giúp nâng cao năng lực cạnh tranh.

Cần xây dựng chuỗi giá trị khép kín: Chế biến - logistics - TMĐT

Theo chia sẻ của nhiều doanh nghiệp logistics trong nước, chi phí logistics cao hiện là rào cản lớn nhất với TMĐT xuyên biên giới. Cụ thể, chi phí vận chuyển từ Việt Nam đi Mỹ hoặc châu Âu đang cao hơn 15-20% so với các nước trong khu vực. Nguyên nhân chính là do hạ tầng cảng biển, đường sắt và hệ thống kho bãi chưa đồng bộ, thiếu các trung tâm logistics hiện đại.

Phần lớn doanh nghiệp logistics Việt mới chỉ dừng ở dịch vụ cơ bản như vận chuyển, kho bãi, chưa tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, dẫn đến việc phụ thuộc vào các tập đoàn logistics nước ngoài. Điều này khiến chi phí đội lên, doanh nghiệp trong nước mất quyền chủ động, nhất là trong môi trường TMĐT.

Để khắc phục, các chuyên gia kiến nghị Nhà nước cần có chính sách ưu đãi đầu tư hạ tầng logistics, khuyến khích mô hình hợp tác công - tư (PPP), đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp Việt phát triển logistics số, ứng dụng công nghệ trong quản lý kho, theo dõi vận chuyển, xử lý đơn hàng và thanh toán điện tử.

Từ góc nhìn tổng thể, có thể thấy công nghiệp chế biến và logistics đang là hai nút thắt quyết định khả năng cạnh tranh của TMĐT xuyên biên giới. Nếu hai khâu này không được đầu tư đúng mức, hàng Việt khó thoát khỏi vị thế “xuất thô, lời ít”.

TS Võ Thy Trang (Khoa Kinh tế, Học Viện Tài chính), Việt Nam cần xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ giữa chế biến - logistics - TMĐT để tạo ra giá trị gia tăng cao và đảm bảo tính bền vững. Hệ thống logistics thông minh sẽ giúp giảm chi phí, tăng tốc độ giao hàng, trong khi chế biến sâu tạo ra sản phẩm có giá trị, chất lượng và độ tin cậy cao.

Cụ thể, Nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý về logistics bền vững, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ, đồng thời triển khai các chương trình hỗ trợ chuyển đổi số trong lĩnh vực chế biến.

Các hiệp hội ngành hàng cần tổ chức đào tạo, hướng dẫn doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về đóng gói, bảo quản và vận chuyển. Doanh nghiệp phải xác định logistics và chế biến không chỉ là khâu phụ trợ, mà là chiến lược cốt lõi giúp nâng cao năng lực cạnh tranh.

TMĐT xuyên biên giới đang mở ra cơ hội lớn để hàng hoá Việt Nam tiếp cận hơn 5 tỷ người tiêu dùng toàn cầu. Tuy nhiên, để cơ hội trở thành hiện thực, Việt Nam cần củng cố xương sống của nền kinh tế số, đó là chế biến công nghiệp hiện đại và hệ thống logistics bền vững, xanh và số hóa.

Khi hàng hóa được chế biến sâu, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế; logistics thông minh với chi phí cạnh tranh và truy xuất nguồn gốc minh bạch, TMĐT Việt Nam không chỉ dừng lại ở tiềm năng, mà có thể vươn tầm thế giới. Đó cũng là hướng đi được nhiều chuyên gia khẳng định: con đường để Việt Nam thực sự “Go Digital - Go Global” trong kỷ nguyên kinh tế số.