Giải pháp thúc đẩy doanh nghiệp nhà nước phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt trong phát triển kinh tế - xã hội

Ủy viên Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính động viên cán bộ, nhân viên Nhà máy lọc dầu Dung Quất. Ảnh: chinhphu.vn

Thực trạng doanh nghiệp nhà nước tại Việt Nam

Tổng quan về doanh nghiệp nhà nước trên thế giới và Việt Nam

Đa số các nước trên thế giới hiện nay vẫn duy trì kinh tế nhà nước để bảo đảm điều tiết, ổn định, phát triển kinh tế. Ngay ở các nước có nền kinh tế phát triển, khu vực kinh tế nhà nước cũng có vai trò quan trọng và tùy theo chiến lược quản lý thì sẽ có phạm vi và tỷ trọng khác nhau⁽¹⁾. Sở hữu nhà nước tại các nước G7 đều ở mức khoảng 30% tổng tài sản quốc gia, tập trung vào hạ tầng, dịch vụ công cộng và các lĩnh vực thiết yếu của nền kinh tế.

Tại Việt Nam: cả nước có 671 doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và 142 doanh nghiệp có cổ phần, vốn góp của Nhà nước tính đến thời điểm ngày 31-12-2023⁽²⁾, theo đó: tổng tài sản là 4,19 triệu tỷ đồng; vốn chủ sở hữu là 1,985 triệu tỷ đồng; tổng doanh thu đạt hơn 3 triệu tỷ đồng; lợi nhuận trước thuế đạt gần 243 ngàn tỷ đồng. Tỷ suất lợi nhuận trước thuế/vốn chủ sở hữu (ROE) bình quân chung năm 2024 là 12%. Tổng số phát sinh phải nộp ngân sách nhà nước (NSNN) là gần 397 nghìn tỷ đồng.

Tính riêng các doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, mặc dù chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong nền kinh tế (khoảng 0,08% số doanh nghiệp hoạt động) nhưng lại nắm giữ nguồn lực lớn của nền kinh tế (khoảng 7% tổng tài sản và 10% vốn chủ sở hữu của toàn bộ doanh nghiệp, chiếm khoảng 25,78% tổng vốn sản xuất, kinh doanh, 23,4% giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn, đóng góp 28% tổng số thuế và các khoản phải nộp NSNN). Quy mô tài sản bình quân của 1 DNNN là 4.100 tỷ đồng, cao gấp 10 lần doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và gấp 109 lần doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Các DNNN của Việt Nam đang chiếm thị phần rất lớn trong một số lĩnh vực như năng lượng, viễn thông, ngân hàng… đóng góp hơn 29% GDP của đất nước⁽³⁾.

Tổng hợp dữ liệu ngành thuế cho thấy, các DNNN hoạt động tập trung trong 17 ngành, lĩnh vực kinh tế. Tỷ trọng về quy mô (tính theo tài sản, vốn chủ sở hữu, doanh thu) tập trung chủ yếu ở một số ngành, nghề như năng lượng, khai khoáng, thông tin và truyền thông, hạ tầng giao thông, vận tải... Đối với các ngành kinh tế còn lại như nghệ thuật, vui chơi, giải trí, nông - lâm nghiệp, kho bãi, bán buôn, bán lẻ, sửa chữa ô tô, xe máy… DNNN có quy mô trung bình, nhỏ và siêu nhỏ, mặc dù hiệu quả hoạt động không thấp hơn các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và ngoài quốc doanh (NQD) hoạt động trong cùng ngành nhưng mức độ ảnh hưởng không nhiều, có thể xem xét tái cơ cấu, sáp nhập, thoái vốn, cổ phần hóa để huy động nguồn lực xã hội, tạo điều kiện để Nhà nước tập trung phát triển các ngành trọng điểm, công nghiệp nền tảng.

So sánh tăng trưởng doanh nghiệp nhà nước với các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài, doanh nghiệp ngoài quốc doanh.

So sánh tăng trưởng giai đoạn 2021 - 2023 trên cơ sở dữ liệu ngành thuế:

Tổng tài sản khối DNNN tăng bình quân 2,7%/năm, trong khi đó khối FDI và NQD tăng bình quân tương ứng 6,9%/năm và 15%/năm; vốn chủ sở hữu khối DNNN tăng bình quân 2,4%/năm, trong khi khối FDI, NQD tăng bình quân tương ứng 7,5%/năm và 12,75%/năm.

Tổng doanh thu khối DNNN tăng bình quân gần 10%/năm, trong khi khối FDI và NQD tăng bình quân tương ứng 4,8%/năm và 11%/năm; tổng lợi nhuận trước thuế (LNTT) khối DNNN tăng bình quân 8,5%/năm, trong khi khối FDI và NQD tăng trưởng âm (LNTT năm 2023 thấp hơn 2022);

Đóng góp NSNN khối DNNN tăng bình quân 18%/năm, trong khi khối FDI và NQD tăng bình quân tương ứng 5%/năm và 7,4%/năm (số nộp NSNN tách phần lợi nhuận được chia, cổ tức được chia và thu dầu thô).

Như vậy, khối DNNN mặc dù tăng trưởng tài sản, vốn chủ sở hữu thấp hơn khối FDI và NQD (thể hiện việc đầu tư bổ sung vốn, mở rộng sản xuất, đầu tư dự án mới còn thấp), tuy nhiên hiệu quả hoạt động (tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận) và nộp NSNN lại cao hơn khá nhiều so với khối FDI và NQD.

Thực trạng đầu tư phát triển của các doanh nghiệp nhà nước

Về tình hình đầu tư của doanh nghiệp nhà nước: Nguồn vốn đầu tư của các DNNN trong năm 2021 chiếm 24,6% so với tổng vốn đầu tư của Nhà nước và chiếm gần 10% tổng vốn đầu tư toàn xã hội trong giai đoạn 2016 - 2021. Đầu tư của các DNNN góp phần xây dựng và phát triển một số hệ thống kết cấu hạ tầng cần thiết cho phát triển kinh tế, xã hội, nhiều dự án đầu tư trọng điểm, có tính kết nối, lan tỏa, tạo động lực đã được ưu tiên phê duyệt, triển khai⁽⁴⁾.

Vốn đầu tư năm 2022 của 19 tập đoàn, tổng công ty thuộc Ủy ban Quản lý vốn nhà nước (đã chuyển giao về Bộ Tài chính vào đầu năm 2025) đạt khoảng 156 nghìn tỷ đồng⁽⁵⁾. Trong đó, lĩnh vực năng lượng (điện, than) chiếm 80,47%, xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông (xây dựng cảng hàng không, cảng biển, đường cao tốc, logistics) chiếm 10,61%, viễn thông và công nghệ thông tin chiếm 7,88%, sản xuất công nghiệp (công nghiệp hóa chất, sản xuất thuốc lá điếu) chiếm 0,41%, vận tải hành khách (hàng không, hàng hải) chiếm 0,05%, sản xuất nông, lâm nghiệp (giống lâm nghiệp, chế biến gỗ, chế biến nông sản, trồng cà phê) chiếm 0,57%. Tuy nhiên, các DNNN, đặc biệt là các tập đoàn, tổng công ty chưa phát huy hết hiệu quả nguồn lực để huy động cho các dự án quan trọng, thiết yếu góp phần phát triển kinh tế, xã hội. Chưa chú trọng đầu tư vào các ngành, lĩnh vực có tính dẫn dắt, tạo động lực, hỗ trợ nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, chưa có các sản phẩm trong các ngành công nghệ cao, công nghệ lõi, có tính chất lan tỏa hoặc có khả năng dẫn dắt chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại hóa, công nghiệp hóa, xuất khẩu như, cơ khí chính xác, sản xuất chế tạo linh kiện, máy móc và thiết bị hoàn chỉnh... Hoạt động đầu tư chủ yếu vẫn mang tính đơn lẻ, chưa có sự phối hợp, liên kết, tận dụng thế mạnh của các doanh nghiệp trong các lĩnh vực để thực hiện các dự án lớn, trọng điểm, đặc biệt là vấn đề thu xếp vốn cho dự án. Trong khi một số doanh nghiệp gặp khó khăn trong huy động vốn dẫn đến chậm tiến độ trong thực hiện dự án (đặc biệt là các dự án nguồn điện, các dự án phát triển dầu khí, các dự án lớn) vẫn còn doanh nghiệp có vốn, tài sản nhàn rỗi. Một số doanh nghiệp tiến hành đầu tư dự án khi năng lực tài chính chưa đáp ứng yêu cầu, phải dựa vào vốn vay trong nước và nước ngoài, làm tăng chi phí đầu tư và chịu rủi ro cao do yếu tố chênh lệch tỷ giá ngoại tệ. Việc phải xử lý các dự án thua lỗ, kém hiệu quả cũng đòi hỏi nguồn lực, thời gian và dẫn đến một số tâm lý e ngại rủi ro nên không muốn thực hiện các dự án đầu tư mới.

Nguyên nhân chủ yếu của những tồn tại nêu trên bao gồm: Quy định pháp luật về đầu tư của DNNN chưa đồng bộ, thống nhất, phải tham chiếu nhiều văn bản, làm cho quá trình chuẩn bị đầu tư kéo dài; chưa đẩy mạnh phân công, phân cấp, tạo sự chủ động cho doanh nghiệp đưa ra những quyết định nhanh, kịp thời, đón bắt các cơ hội và xu hướng đầu tư trong bối cảnh mới. Nhiều DNNN chưa chủ động đẩy mạnh công tác nghiên cứu, đổi mới khoa học, công nghệ; trình độ quản trị doanh nghiệp còn hạn chế chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới. Mục tiêu đầu tư của chủ sở hữu nhà nước tại một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty chưa rõ ràng (chưa tách bạch nhiệm vụ đầu tư vì hiệu quả và vì mục tiêu chính trị, xã hội), dẫn tới khó khăn trong triển khai thực hiện giám sát, đánh giá hoạt động cũng như trong thực hành quản trị DNNN.

Dây chuyền sản xuất sản phẩm thiết bị đầu cuối của VNPT Technology (đơn vị chủ lực của Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam trong lĩnh vực sản xuất viễn thông công nghệ thông tin, truyền thông và công nghiệp nội dung số). Ảnh: TTXVN

Bối cảnh mới và quan điểm, mục tiêu của Đảng, Nhà nước ta về đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước

Tình hình quốc tế và trong nước tác động đến doanh nghiệp nhà nước

Do biến động kinh tế, địa chính trị trên thế giới nhanh, phức tạp ảnh hưởng đến kinh tế toàn cầu và đặc biệt là kinh tế nước ta do nền kinh tế nước ta có độ mở lớn. Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn diễn ra ngày càng gay gắt, mở rộng về phạm vi và gia tăng về cường độ. Việc điều chỉnh chính sách của một số quốc gia trong thời gian gần đây, nhất là chính sách thuế đối ứng khiến kinh tế thế giới và trong nước biến động mạnh, tiềm ẩn nhiều rủi ro, thách thức mới. Bất ổn và xung đột vũ trang tại một số khu vực trên thế giới làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.

Cạnh tranh khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số có bước phát triển đột phá trên phạm vi toàn cầu, tạo ra những thay đổi rất lớn về phương thức sản xuất, nhiều thách thức mới đối với mô hình quản lý và điều hành kinh tế truyền thống. Bên cạnh đó, quá trình chuyển đổi sản xuất nhằm thực hiện các chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh cũng đang mở ra những cơ hội tiếp cận nguồn lực tài chính và công nghệ mới nhưng đồng thời cũng phải đối mặt với những thách thức về tối ưu hóa nguồn lực, giảm chi phí sản xuất, hạ giá thành sản phẩm, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Tình hình chính trị - xã hội, kinh tế vĩ mô trong nước tiếp tục ổn định, tiềm lực, vị thế, uy tín quốc tế của đất nước được nâng lên. Tuy nhiên, nền kinh tế nước ta còn nhiều điểm nghẽn cần phải tháo gỡ: nguy cơ tụt hậu về công nghệ, bẫy thu nhập trung bình, năng lực sản xuất, tính tự chủ của nền kinh tế chưa cao; tốc độ già hóa dân số nhanh; chênh lệch phát triển giữa các vùng, miền; thiên tai, dịch bệnh, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên… Hội nhập kinh tế với thế giới ngày càng mở rộng và đi vào chiều sâu mở ra những cơ hội, thách thức về mở rộng thị trường, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam, trong đó có các DNNN.

Đảng và Nhà nước quan tâm cải cách mạnh mẽ thể chế nhằm khơi thông mọi nguồn lực trong xã hội, sử dụng nguồn vốn nhà nước để dẫn dắt đầu tư của khu vực tư nhân cho phát triển, trên quan điểm “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ” nhằm hiện thực hóa mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội, phấn đấu thực hiện tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm trong nước (GDP) bình quân giai đoạn 2026 - 2030 đạt mức hai con số; tập trung đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Quan điểm, mục tiêu của Đảng, Nhà nước ta về đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước

Quan điểm của Đảng, Nhà nước⁽⁶⁾ tiếp tục khẳng định DNNN là một lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội. Nâng cao chất lượng, hiệu quả, năng lực cạnh tranh của DNNN để làm tốt vai trò dẫn dắt phát triển, bảo đảm DNNN thật sự trở thành lực lượng nòng cốt trong phát triển kinh tế, xã hội, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. DNNN cần hoạt động theo cơ chế thị trường, cạnh tranh bình đẳng, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí đánh giá chủ yếu; được cơ cấu lại theo hướng tập trung vào những lĩnh vực then chốt, địa bàn quan trọng về quốc phòng, an ninh; lành mạnh hóa tài chính, nâng cao trình độ công nghệ, năng lực đổi mới sáng tạo, quản trị hiện đại theo chuẩn mực quốc tế để nâng cao hiệu quả hoạt động. Củng cố, phát triển một số tập đoàn kinh tế nhà nước có quy mô lớn, hoạt động hiệu quả, có khả năng cạnh tranh khu vực và quốc tế trong một số ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế. Hình thành mối liên kết giữa DNNN cùng với doanh nghiêp tư nhân (DNTN) trong nước xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ. Đồng thời, chú trọng chuyển dịch hoạt động sản xuất, kinh doanh và đầu tư nhằm thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP 26, COP 28.

Gắn với bối cảnh tình hình hiện nay đặt ra yêu cầu phải có cách nhìn mới, các giải pháp mới mang tính chất đột phá để đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh của DNNN.

Bảo dưỡng thiết bị tại Khu công nghiệp Khí - Điện - Đạm Cà Mau _Nguồn: nhiepanhdoisong.vn

Một số giải pháp thúc đẩy doanh nghiệp nhà nước, trọng tâm là các tập đoàn kinh tế, tổng công ty phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt trong phát triển kinh tế - xã hội

Về các giải pháp vĩ mô, tập trung 6 nhóm giải pháp chính:

Một là, tiếp tục quán triệt, thực hiện có hiệu quả các quan điểm, mục tiêu và các nhiệm vụ chủ yếu nêu trên để đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN.

Hai là, xây dựng hệ thống cơ chế, chính sách, đặc biệt là sớm ban hành các quy định pháp luật hướng dẫn thực hiện Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

DNNN được tăng vốn điều lệ phục vụ nhu cầu đầu tư phát triển theo đúng chiến lược, kế hoạch đầu tư. Tuy nhiên, trường hợp không thực hiện đầu tư hoặc không đúng theo kế hoạch thì có cơ chế điều chuyển nguồn vốn chưa đầu tư cho các dự án trọng điểm có nhu cầu sử dụng vốn hoặc bổ sung nguồn vốn chi đầu tư phát triển từ ngân sách nhà nước và doanh nghiệp, lãnh đạo doanh nghiệp bị đánh giá không hoàn thành nhiệm vụ đối với chỉ tiêu đầu tư.

Nâng cao hiệu quả giám sát, đánh giá của chủ sở hữu theo phương thức: 1- Cơ quan đại diện chủ sở hữu quyết định lựa chọn thuê công ty kiểm toán⁽⁷⁾ thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính hằng năm theo quy định và giám sát chuyên đề (nếu cần) để kịp thời đưa ra cơ chế cảnh báo song song với vai trò quản lý nhà nước của bộ, ngành, cơ quan đại diện chủ sở hữu (chi phí thuê kiểm toán hạch toán vào chi phí doanh nghiệp); 2- Phát triển hệ thống đánh giá, xếp hạng tín nhiệm độc lập từ bên ngoài, báo cáo đánh giá DNNN từ các cơ quan, tổ chức quốc tế.

Ba là, rà soát, hoàn thiện các tiêu chí phân loại DNNN trên cơ sở xác định rõ ngành, lĩnh vực cần có sự hiện diện của DNNN, bảo đảm yêu cầu quản lý, điều hành kinh tế - xã hội và định hướng phát triển bền vững của đất nước: đáp ứng tiêu chí then chốt, quan trọng, thiết yếu với nền kinh tế; an ninh, quốc phòng; cần thiết cho kinh tế, xã hội mà khu vực tư nhân không làm (ví dụ: công ích); cần sự dẫn dắt, lan tỏa của DNNN (chuyển đổi xanh, tài chính xanh, đổi mới sáng tạo…); ngành, lĩnh vực DNNN đang hoạt động có hiệu quả cao... Trường hợp ngành, lĩnh vực không cần duy trì DNNN cần có lộ trình tái cơ cấu, sáp nhập, cổ phần hóa, thoái vốn phù hợp.

Bốn là, tiếp tục đẩy mạnh việc huy động nguồn lực đầu tư của DNNN tham gia vào phát triển kinh tế, xã hội đất nước theo Nghị quyết số 68/NQ-CP, ngày 12-5-2020, của Chính phủ “Ban hành Chương trình cắt giảm, đơn giản hóa quy định liên quan đến hoạt động kinh doanh giai đoạn 2020 - 2025”. Theo đó, tập trung vào các giải pháp sau:

- Khẩn trương xây dựng và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt chiến lược, kế hoạch sản xuất, kinh doanh và đầu tư phát triển các tập đoàn, tổng công ty gắn với quy hoạch ngành, lĩnh vực để huy động nguồn lực của DNNN trong phát triển kinh tế, xã hội, trong đó cần nêu rõ những đóng góp của tập đoàn, tổng công ty trong việc hoàn thành chỉ tiêu của ngành, lĩnh vực đó.

- Xây dựng cơ chế giao nhiệm vụ/đặt hàng tập đoàn kinh tế, tổng công ty đầu tư dẫn dắt các ngành công nghiệp nền tảng quốc gia phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Hội nghị Trung ương 6 khóa XIII xác định mục tiêu chiến lược phát triển đất nước của Việt Nam là đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao; xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trên cơ sở phát triển các ngành công nghiệp nền tảng hay còn gọi là các ngành công nghiệp chủ lực quốc gia. Để thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp nền tảng, ngoài việc ban hành cơ chế, chính sách, quy hoạch của Nhà nước, cần có các giải pháp trọng tâm như:

- Tập trung định hướng các DNNN đầu tư dẫn dắt các ngành công nghiệp nền tảng thông qua giao nhiệm vụ/đặt hàng. Chủ trương của Đảng khẳng định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, trong đó DNNN là bộ phận quan trọng của kinh tế nhà nước. Việc DNNN đầu tư các ngành công nghiệp chủ lực quốc gia là yếu tố bảo đảm vai trò chủ đạo, dẫn dắt của kinh tế nhà nước; đồng thời phù hợp các tiêu chí xác định và phát triển các ngành công nghiệp nền tảng như: 1- điều kiện cần thiết đối với quốc gia, gắn kết và phục vụ phát triển nông nghiệp, an ninh, quốc phòng; 2- Có tác động về lượng và về chất đối với toàn ngành công nghiệp và nền kinh tế…

Mục tiêu đến năm 2030, hình thành một số tập đoàn, doanh nghiệp công nghiệp trong nước có quy mô lớn, đa quốc gia, có năng lực cạnh tranh quốc tế trong các ngành công nghiệp ưu tiên, mũi nhọn. Việc hình thành trên cơ sở nền tảng phát triển các tập đoàn kinh tế nhà nước hiện nay có thuận lợi, khả thi hơn việc đầu tư, mở rộng lĩnh vực kinh doanh của kinh tế tư nhân. Phân bố không gian phát triển công nghiệp nền tảng một cách đồng bộ, đồng đều theo từng vùng gắn với hành lang kinh tế trọng điểm, phù hợp quy hoạch tổng thể quốc gia, lợi thế của từng địa phương (yếu tố sản xuất đầu vào, lao động - kỹ thuật, giao thông vận tải…).

- Khuyến khích DNNN quy mô lớn (những doanh nghiệp tạo phát thải lớn) chuyển đổi đầu tư theo hướng “xanh” nhằm nỗ lực thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP 26, COP 28. Chính phủ cần tạo ra một hệ sinh thái xanh (cơ chế ưu đãi) cho doanh nghiệp, bao gồm: tài chính xanh, việc làm xanh, đầu tư xanh, đấu thầu xanh, tiêu dùng xanh… Khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp sử dụng các nguồn đầu vào có tính “xanh” so với các nguồn nguyên liệu truyền thống, phát thải cao.

- Nghiên cứu hình thành Quỹ đầu tư của Chính phủ trên cơ sở mô hình Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước, nguồn vốn bổ sung từ NSNN và điều chuyển nguồn vốn nhàn rỗi của DNNN chưa có kế hoạch đầu tư, mở rộng sản xuất, kinh doanh.

Năm là, tăng cường áp dụng các biện pháp quản trị tốt theo thông lệ quốc tế và ứng dụng khoa học, công nghệ để nâng cao năng lực quản trị tại DNNN theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp. Đổi mới công tác quản lý cán bộ, đặc biệt là cán bộ cấp cao để tuyển dụng hoặc thuê cán bộ chất lượng cao, có thể xem xét thí điểm thuê các giám đốc điều hành nước ngoài, cử thành viên hội đồng tư vấn độc lập (các chuyên gia có trình độ, năng lực về tài chính, quản trị…) tham gia quản lý, điều hành. Xây dựng cơ chế, chính sách tiền lương gắn với hiệu quả sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp theo nguyên tắc cạnh tranh thị trường và do doanh nghiệp tự quyết định để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao. Tăng cường đào tạo nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ quản lý DNNN có chuyên môn sâu, đáp ứng yêu cầu hội nhập, chuẩn mực quốc tế.

Sáu là, xây dựng hệ sinh thái DNNN phát triển bền vững liên kết với DNTN để hình thành các chuỗi giá trị giúp giảm chi phí, huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực; góp phần tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Hình thành và phát triển các trung tâm logistic vùng(8) gắn với các cụm liên kết ngành công nghiệp do Nhà nước/DNNN liên kết với DNTN đầu tư để bảo đảm duy trì chuỗi cung ứng, lưu thông hàng hóa, giảm chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa, qua đó hỗ trợ triển khai các dự án quan trọng quốc gia và phát triển các ngành công nghiệp nền tảng.

Các giải pháp trong lĩnh vực tài chính, thuế:

Thứ nhất, trong trường hợp cần thiết, Chính phủ chỉ định DNNN thực hiện các hoạt động, dự án vì mục tiêu chính trị, an sinh xã hội, an ninh, quốc phòng như bảo đảm an ninh không gian, vùng sâu, vùng xa, hạ tầng ứng phó biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh.... DNNN được hạch toán và theo dõi riêng, không tính kết quả các hoạt động dự án này khi đánh giá hiệu quả và xếp loại doanh nghiệp. Nhà nước miễn các loại thuế và cho phép tính chi phí được trừ khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các hoạt động, dự án này.

Thứ hai, cho phép DNNN bố trí vốn (Chính phủ ban hành quy định mức tối đa theo từng thời kỳ hoặc quy định không quá 20% thu nhập tính thuế thu nhập doanh nghiệp tương tự như đối với kinh tế tư nhân quy định tại Nghị quyết 198/2025/QH15) để đầu tư, tài trợ vốn ban đầu cho các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo.

Các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo nêu trên được Nhà nước hỗ trợ theo quy định tại Nghị quyết 198/2025/QH15, của Quốc hội, ngày 17-5-2025 “Về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân”.

DNNN được tính chi phí được trừ khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp đối với hoạt động đào tạo cho các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo mà DNNN đầu tư, tài trợ vốn.

Thứ ba, việc thành lập mới doanh nghiệp triển khai các dự án quan trọng quốc gia, dự án thuộc ngành công nghiệp nền tảng, trung tâm logistic vùng được hưởng ưu đãi ngành nghề ưu đãi đầu tư theo quy định pháp luật về đầu tư (trong đó có ưu đãi về thuế TNDN và tiền thuê đất). Chính phủ chỉ đạo Ngân hàng nhà nước, các ngân hàng thương mại cấp vốn vay lãi suất thấp cho các doanh nghiệp đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược này, ổn định tỷ giá hỗ trợ xuất khẩu các sản phẩm công nghiệp nền tảng.

Thứ tư, bổ sung giao chỉ tiêu hoàn thành nghĩa vụ nộp NSNN (thay thế cho tiêu chí chấp hành pháp luật về thuế tại Nghị định số 87/2015/NĐ-CP, của Chính phủ, ngày 6-10-2015, “Về giám sát đầu tư vốn nhà nước vào doanh nghiệp; giám sát tài chính, đánh giá hiệu quả hoạt động và công khai thông tin tài chính của doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn nhà nước”) để đồng bộ với việc giao chỉ tiêu này tại kế hoạch sản xuất, kinh doanh và đầu tư, phát triển hằng năm. DNNN và người quản lý DNNN được đánh giá hoàn thành tốt nhiệm vụ trở lên nếu đạt hoặc vượt kế hoạch chỉ tiêu này.

Thứ năm, tăng cường kết nối dữ liệu với cơ quan thuế tiến tới dữ liệu thời gian thực (real-time data) (thông tin được thu thập, xử lý và cung cấp ngay lập tức khi nó được tạo ra, không có sự chậm trễ). Đây là cơ sở để công khai, minh bạch hóa hoạt động DNNN, đồng thời tạo cơ sở để cơ quan thuế hỗ trợ DNNN trong công tác quản lý, kê khai, nộp thuế bằng hình thức điện tử, tờ khai gợi ý, giảm tối đa các thủ tục hành chính về thuế đối với doanh nghiệp. Cơ quan thuế xây dựng hệ thống cảnh báo sớm các rủi ro về thuế để hỗ trợ DNNN phát hiện và khắc phục sai sót kịp thời./.

--------------------------

(1) Trong 500 doanh nghiệp lớn nhất thế giới của Fortune Global (2014), DNNN chiếm 22,8% số lượng doanh nghiệp, 30,0% lao động, 24,1% doanh thu, 23,0% tài sản và 19,9% lợi nhuận. Tổng doanh thu của DNNN trong danh mục 2.000 doanh nghiệp lớn nhất của Forbes Global đạt 3,6 nghìn tỷ USD, tương đương 6% GDP toàn cầu. Tại các nước OECD, tổng số có khoảng hơn 2.000 DNNN, giá trị tài sản đạt 2.218 tỷ USD, tạo việc làm cho hơn 6 triệu lao động, đóng góp trung bình cho tăng trưởng kinh tế khoảng 15% GDP, một số nước đạt trên 20% GDP như Cộng hòa Séc, Phần Lan, Israel, Ba Lan, Na Uy…

(2) Số liệu được tổng hợp từ Báo cáo tài chính hợp nhất đối với các doanh nghiệp hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con và Báo cáo tài chính riêng của các doanh nghiệp còn lại

(3) Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư năm 2023

(4) Dự án đầu tư xây dựng Cảng Hàng không quốc tế Long Thành; Nhà ga hành khách T3 Cảng Hàng không quốc tế Tân Sơn Nhất, Nhà máy Thủy điện Hòa Bình, Yali mở rộng, Nhà máy Nhiệt điện Thái Bình...

(5) Với giá trị đầu tư nêu trên, năm 2022, các tập đoàn, tổng công ty đã cung cấp cho sản xuất và tiêu dùng 242,7 tỷ kWh điện, 10,84 triệu tấn dầu thô, 8,08 tỷ m3 khí, 42,2 triệu tấn than sạch, 13,76 triệu m3 xăng dầu, 5,78 triệu tấn Alumin, 30 ngàn tấn đồng tấm, 4,8 triệu tấn phân bón, 842 ngàn tấn hóa chất cơ bản, 2,3 triệu kwh ắc quy, 280 ngàn tấn chất giặt rửa, 3,7 triệu chiếc lốp ô tô, vận chuyển 124,7 triệu lượt hành khách và 131 triệu tấn hàng hóa

(6) Nghị quyết số 12-NQ/TW, ngày 3-6-2017, về tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN; Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương tại Đại hội XIII; Chiến lược phát triển KTXH 10 năm 2021 - 2030; Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 17-11-2022, về tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Báo cáo đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển KTXH 5 năm 2016 - 2020 và phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025; Nghị quyết số 134/2020/QH14, ngày 17-11-2020, của Quốc hội; Nghị quyết số 68/NQ-CP, ngày 12-5-2020 của Chính phủ…

(7) Theo quy định hiện nay, HĐTV/ĐHĐCD - HĐQT quyết định việc lựa chọn công ty kiểm toán báo cáo tài chính hằng năm và các dịch vụ kiểm toán mà không phải báo cáo thông qua với cơ quan đại diện chủ sở hữu

(8) Theo báo cáo sơ bộ của 45/63 tỉnh, thành phố (trước sáp nhập), cả nước có tổng số 69 trung tâm logistics, phân bổ tập trung ở một số khu công nghiệp. Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, Việt Nam vẫn rất thiếu các trung tâm logistics hiện đại, quy mô lớn và cần có sự chuyển đổi từ trung tâm logistics truyền thống sang trung tâm logistics thế hệ mới, áp dụng công nghệ 4.0. Kinh nghiệm quốc tế (Nga, Trung Quốc…) đều chú trọng phát triển hạ tầng logistisc, giao vận, xây dựng mạng lưới kho, bãi, trung tâm phân phối các vùng nông thôn, giảm chi phí và thời gian giao hàng, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, AI trong quản lý chuỗi cung ứng để tối ưu hóa vận chuyển và dự báo nhu cầu.