Doanh nghiệp Việt Nam cần tiên phong thay đổi mô hình tăng trưởng xuất khẩu

Quang cảnh phiên 3 với chủ đề “Mài sắc các mũi nhọn chiến lược – Vươn tầm quốc tế”.

Nỗ lực mở rộng kinh doanh quốc tế

Tại phiên thảo luận (phiên 3) với chủ đề “Mài sắc các mũi nhọn chiến lược – Vươn tầm quốc tế” của VPSF 2025, TS Lê Duy Bình - Giám đốc điều hành Economica Vietnam nhấn mạnh, doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đã và đang tiên phong thay đổi mô hình xuất khẩu trong quá trình Go Global (mở rộng kinh doanh quốc tế).

Theo TS Lê Duy Bình, xuất nhập khẩu từ lâu đã tạo động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Nếu như năm 2019, xuất khẩu đóng góp 14% vào GDP, thì đến năm 2024 con số này đã lên đến 19%.

Đáng chú ý, đóng góp của xuất nhập khẩu không chỉ thể hiện ở kim ngạch mà còn ở quy mô doanh nghiệp và lao động tham gia.

Theo đó, hiện có khoảng 88,7 nghìn doanh nghiệp trực tiếp tham gia hoạt động xuất nhập khẩu. Hoạt động xuất nhập khẩu tạo việc làm và sinh kế cho khoảng 12,5 triệu lao động, tương đương 30% tổng số lao động đang làm việc trong nền kinh tế.

“Điều này cho thấy xuất nhập khẩu không chỉ là động lực tăng trưởng GDP mà còn là có đóng góp quan trọng đối với ổn định xã hội và phát triển kinh tế bền vững, khi hàng chục triệu người lao động và hàng vạn doanh nghiệp gắn bó trực tiếp với hoạt động này” - ông Bình nói.

Cũng theo TS Lê Duy Bình, một khía cạnh đáng chú ý là sự gia tăng giá trị thương hiệu quốc gia. Theo Brand Finance, năm 2024, giá trị thương hiệu Việt Nam đạt 507 tỷ USD, tăng 2% so với năm trước, đứng thứ 32/193 quốc gia được xếp hạng.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, thương hiệu doanh nghiệp Việt Nam chính là những “đại sứ mềm” của nền kinh tế. Nơi nào có hàng hóa, dịch vụ Việt Nam hiện diện, nơi đó không gian thị trường và phạm vi ảnh hưởng của kinh tế Việt Nam được mở rộng.

Tuy nhiên, chuyên gia lưu ý, nếu nhìn sâu vào cấu trúc xuất khẩu, có thể thấy một số hạn chế lớn. Tăng trưởng chủ yếu dựa vào mở rộng kim ngạch, trong khi giá trị gia tăng và tỷ lệ nội địa hóa còn thấp.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, trong giai đoạn 2015–2024, tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam có biến động, tăng trưởng xuất khẩu đạt mức cao vào năm 2017 (22%), 2021 (19,3%) và 2022 (18,5%), nhưng cũng sụt giảm vào năm 2023 với mức tăng trưởng âm (-4,6%). Năm 2024, xuất khẩu phục hồi với tốc độ 14,3%, song điều này cũng cho thấy tính thiếu ổn định và khó duy trì tốc độ tăng trưởng cao liên tục như trước đây.

Cũng theo chuyên gia, sự áp đảo của khu vực FDI trong kim ngạch xuất nhập khẩu đặt ra thách thức về tính bền vững, khả năng lan tỏa công nghệ, và mức độ tham gia của doanh nghiệp Việt vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Do đó, một yêu cầu cấp bách là cần nâng cao vai trò của doanh nghiệp trong nước trong hoạt động xuất khẩu, nhằm bảo đảm sự cân bằng, chủ động và gia tăng giá trị thực chất cho nền kinh tế.

Cần một mô hình tăng trưởng xuất khẩu mới

Theo TS Lê Duy Bình, bối cảnh này đặt ra yêu cầu cần một mô hình tăng trưởng xuất khẩu mới, thay đổi cách thức tiếp cận thị trường, đòi hỏi tư duy mới của các cơ quan quản lý và vai trò tiên phong của doanh nghiệp.

Trọng tâm của mô hình này không phải chỉ là mở rộng quy mô, mà là nâng cao chất lượng, giá trị gia tăng và tính tự chủ của xuất khẩu.

Theo đó, cần tăng tỷ lệ nội địa hóa bằng cách phát triển công nghiệp hỗ trợ, nâng cao năng lực cung ứng của doanh nghiệp trong nước.

Đồng thời, chú trọng phát triển thương hiệu sản phẩm. Doanh nghiệp Việt cần chuyển từ chiến lược “gia công, sản xuất thuê” sang chiến lược “sáng tạo, sở hữu và làm chủ thương hiệu”, chuyên gia nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần đầu tư mạnh vào đổi mới công nghệ, nâng cao tiêu chuẩn chất lượng, đáp ứng các yêu cầu khắt khe về môi trường, lao động và truy xuất nguồn gốc từ các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản. Đây là yếu tố sống còn trong bối cảnh các cam kết về phát triển xanh và kinh tế tuần hoàn ngày càng được nhấn mạnh.

Đáng chú ý, chuyên gia cho rằng, cần giảm nhập siêu dịch vụ, đặc biệt là trong các lĩnh vực logistics, vận tải, bảo hiểm hàng hóa. Việc phát triển các doanh nghiệp dịch vụ trong nước có năng lực cạnh tranh quốc tế sẽ giúp Việt Nam giữ lại nguồn ngoại tệ đáng kể và tạo thêm động lực tăng trưởng.

Chuyên gia cho rằng, trong giai đoạn tới, doanh nghiệp Việt Nam cần đóng vai trò tiên phong trong thay đổi mô hình tăng trưởng xuất khẩu. Sự tiên phong không chỉ thể hiện ở việc tìm kiếm thị trường mới, mà còn ở tư duy mới.

"Cần coi trọng giá trị thay vì số lượng, coi trọng thương hiệu thay vì chỉ dựa vào lợi thế chi phí thấp. Chỉ khi đó, xuất khẩu mới thực sự trở thành động lực tăng trưởng bền vững, đóng góp vào mục tiêu nâng cao vị thế quốc gia và hội nhập quốc tế sâu rộng” - TS. Lê Duy Bình nhấn mạnh.