Chung tay “xanh hóa” hệ sinh thái thương mại điện tử

TMĐT đã trở thành phương thức mua sắm quen thuộc với người Việt Nam. Đồ họa: TT

Mua sắm online – tăng trưởng nhanh đi kèm nhiều hệ lụy

Vài năm trở lại đây, TMĐT đã trở thành phương thức mua sắm quen thuộc với người Việt Nam. Từ đồ ăn nhanh, mỹ phẩm, đến nhu yếu phẩm hằng ngày, người tiêu dùng có thể đặt hàng chỉ với vài cú nhấp chuột.

Theo Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương), giai đoạn 2021 - 2025, tốc độ tăng trưởng trung bình của TMĐT Việt Nam đạt 20%/năm. Năm 2024, quy mô thị trường chạm mốc 25 tỷ USD, chiếm khoảng 9% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước. Dự báo đến năm 2030, quy mô này có thể lên tới 100 tỷ USD, đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia có tốc độ phát triển TMĐT nhanh nhất thế giới.

Tuy nhiên, đi kèm với sự bùng nổ đó là lượng rác thải khổng lồ từ bao bì và hoạt động logistics. Theo Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên tại Việt Nam (WWF Việt Nam), năm 2023, TMĐT Việt Nam đã tiêu thụ khoảng 332.000 tấn bao bì, trong đó có 171.000 tấn là bao bì nhựa. Nếu không có giải pháp giảm thiểu hiệu quả, dự kiến đến năm 2030, lượng rác thải nhựa từ TMĐT có thể chạm mốc 800.000 tấn mỗi năm.

Không chỉ bao bì, hoạt động vận chuyển cũng góp phần lớn vào dấu chân carbon trong TMĐT. Báo cáo từ Google, Temasek và Bain & Company chỉ ra rằng, nếu tối ưu quãng đường giao hàng và sử dụng vật liệu tái chế, lượng khí thải có thể giảm 30 - 40%. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi sự tham gia đồng bộ từ nhà nước, doanh nghiệp đến người tiêu dùng.

Khảo sát của Hiệp hội TMĐT Việt Nam (VECOM) năm 2024 cũng cho thấy, có đến 80% người tiêu dùng trực tuyến cho rằng TMĐT gây tác động xấu hoặc rất xấu tới môi trường và 21% đánh giá tác động của nó còn nghiêm trọng hơn cả thương mại truyền thống.

Dự kiến đến năm 2030, lượng rác thải nhựa từ TMĐT có thể chạm mốc 800.000 tấn mỗi năm. Ảnh: TT

Xây dựng “hành lang pháp lý xanh” cho TMĐT

Khảo sát của VECOM cũng cho thấy sự đồng thuận cao từ phía người dùng, trong số người được khảo sát thì có 79% mong muốn nhà nước sớm ban hành quy định bảo vệ môi trường trong TMĐT; 71% đề nghị doanh nghiệp công bố rõ việc sử dụng bao bì xanh; 61% nhấn mạnh cần tăng cường truyền thông, giáo dục nâng cao ý thức tiêu dùng bền vững.

Trước yêu cầu của thực tiễn, một số doanh nghiệp TMĐT và logistics đã bắt đầu hành động. Viettel Post triển khai mô hình bưu cục di động, cho phép chia chọn hàng trực tiếp trên xe, qua đó giảm 15% quãng đường vận chuyển, tiết kiệm nhiên liệu và giảm phát thải. Đồng thời, hệ thống điện mặt trời đã được lắp đặt tại các kho chia chọn, phục vụ chiếu sáng và điều hòa, giảm lượng điện tiêu thụ từ nguồn hóa thạch.

Các tập đoàn lớn trong ngành tiêu dùng cũng đặt mục tiêu phát triển bền vững như: Nestlé cam kết đến 2025 sẽ giảm 20% phát thải và đảm bảo 100% bao bì có thể tái chế hoặc tái sử dụng. Coca-Cola đặt mục tiêu đến 2035, 35 - 40% vật liệu bao bì sẽ là vật liệu tái chế…

Bà Lê Hoàng Oanh, Cục trưởng Cục TMĐT và Kinh tế số cho biết, Bộ Công Thương đang hoàn thiện Dự thảo Luật TMĐT sửa đổi, dự kiến trình Quốc hội vào tháng 10/2025. Một trong những điểm mới quan trọng là xây dựng “hành lang pháp lý xanh” cho TMĐT.

TMĐT xanh sẽ được lồng ghép chặt chẽ trong Dự thảo Luật TMĐT, từ khuyến khích đến bắt buộc. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới bao bì, khuyến khích tiêu dùng xanh, đẩy mạnh thu gom, tái chế rác thải. Doanh nghiệp TMĐT buộc công bố mức độ tuân thủ các tiêu chuẩn kinh doanh sạch do Bộ Công Thương ban hành, công khai để người tiêu dùng giám sát.

Bên cạnh chính sách, việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho người tiêu dùng và đào tạo nhân lực cho ngành TMĐT xanh cũng được xem là chiến lược dài hạn.

Giải pháp “xanh hóa” TMĐT không thể chỉ đến từ một phía. Người tiêu dùng là mắt xích then chốt, thể hiện lựa chọn qua từng hành vi mua sắm. Doanh nghiệp đóng vai trò chủ động trong đổi mới công nghệ, minh bạch thông tin, còn Nhà nước là đơn vị kiến tạo môi trường pháp lý và đồng hành.

Khi mỗi khâu trong hệ sinh thái cùng chung tay “xanh hóa”, TMĐT Việt Nam không chỉ giữ được tốc độ tăng trưởng, mà còn phát triển bền vững, công bằng và thân thiện với môi trường, hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050.