4 động lực giúp xuất khẩu hàng điện tử tăng gấp 3 lần sau 10 năm

9 tháng năm 2025, xuất khẩu nhóm hàng điện tử đạt hơn 77 tỷ USD, dẫn đầu xuất khẩu của cả nước.

Dẫn đầu tăng trưởng xuất khẩu

Trong gần một thập kỷ vừa qua, ngành điện tử, máy tính và linh kiện đã vươn lên trở thành một trong những trụ cột lớn nhất của nền kinh tế Việt Nam, đem lại đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu mỗi năm.

Dữ liệu của Cục Thống kê (Bộ Tài chính) cho biết, trong 9 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng điện tử, máy tính và linh kiện đạt hơn 77 tỷ USD, dẫn đầu xuất khẩu của cả nước. Bên cạnh đó, nhập khẩu vượt ngưỡng 100 tỷ USD, đạt 110 tỷ USD, một con số kỷ lục từ trước đến nay.

Từ năm 2016 đến nay, kim ngạch xuất, nhập khẩu nhóm hàng điện tử, máy tính và linh kiện đã tăng gấp hơn 3 lần.

Theo đó, nếu như năm 2016, giá trị xuất khẩu điện tử, máy tính và linh kiện mới chỉ đạt 18,5 tỷ USD và nhập khẩu đạt 27,8 tỷ USD, thì đến năm 2024, các con số này lần lượt đạt 68 tỷ USD và trên 100 tỷ USD.

Như vậy, trong giai đoạn 2016-2024, tốc độ tăng bình quân kim ngạch xuất, nhập khẩu của mặt hàng điện tử, máy tính và linh kiện đạt 18,6%/năm, cao hơn nhiều so với tốc độ tăng bình quân 10,2%/năm của tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu.

Nguyên nhân của sự bứt phá này là nhờ dòng vốn FDI đổ mạnh vào Việt Nam, đặc biệt là từ các tập đoàn điện tử hàng đầu thế giới như Samsung, LG, Intel, Foxconn, Canon, Goertek… đã giúp Việt Nam trở thành một trung tâm sản xuất và lắp ráp điện tử hàng đầu Đông Nam Á, góp phần định hình chuỗi cung ứng khu vực.

Tăng trưởng xuất, nhập khẩu điện tử, máy tính và linh kiện đạt kết quả như trên nhờ vào bốn động lực chính.

Một là, dòng vốn FDI ổn định. Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn nhờ chi phí lao động cạnh tranh, vị trí địa lý thuận lợi và chính sách ưu đãi thuế.

Hai là, chuỗi cung ứng toàn cầu dịch chuyển. Cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung đã thúc đẩy các tập đoàn công nghệ dịch chuyển nhà máy sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Ba là, mở rộng thị trường xuất khẩu. Các hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP, RCEP) giúp hàng hóa điện tử Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào châu Âu, Mỹ và châu Á.

Bốn là, hạ tầng sản xuất – logistics cải thiện. Các khu công nghiệp và cảng biển lớn (Hải Phòng, Cát Lái, Cái Mép – Thị Vải) được nâng cấp, hỗ trợ xuất nhập khẩu thuận lợi.

Những con số này phản ánh quy mô và sức ảnh hưởng ngày càng lớn của lĩnh vực điện tử trong cơ cấu thương mại quốc gia, nhưng đồng thời cũng đặt ra thách thức không nhỏ về sự phụ thuộc vào nhập khẩu linh kiện, nguyên vật liệu và các doanh nghiệp FDI.

Thách thức, rủi ro hiện hữu và những dịch chuyển tích cực

Bên cạnh thành tích nổi bật, ngành điện tử Việt Nam vẫn đối mặt với bốn nhóm thách thức lớn: phụ thuộc vào nhập khẩu linh kiện; hàm lượng công nghệ thấp; ít doanh nghiệp Việt trong chuỗi cung ứng.

Mặc dù còn hạn chế, xuất nhập khẩu điện tử đã có những chuyển dịch tích cực. Theo đó, cơ cấu xuất khẩu điện tử của Việt Nam đang dần chuyển từ linh kiện – bán thành phẩm sang sản phẩm hoàn chỉnh.

Nhiều doanh nghiệp trong nước như Viettel, Bkav, FPT, Vingroup (VinES, VinSmart) đã tham gia thiết kế, sản xuất thiết bị thông minh, linh kiện công nghệ cao, góp phần tăng tỷ lệ nội địa hóa.

Sự phát triển của ngành bán dẫn, thiết bị IoT, pin và linh kiện cho ô tô điện cũng mở ra triển vọng mới, đặc biệt khi Chính phủ đang thúc đẩy chiến lược quốc gia về công nghiệp điện tử và bán dẫn đến năm 2030.

Để phát triển bền vững và giảm phụ thuộc nhập khẩu, các chuyên gia cho rằng cần thực hiện đồng bộ các giải pháp.

Trước hết, cần thúc đẩy công nghiệp hỗ trợ trong nước: ưu tiên phát triển các doanh nghiệp sản xuất linh kiện, bo mạch, cảm biến, vỏ nhựa kỹ thuật…; hỗ trợ tín dụng, thuế và công nghệ để doanh nghiệp Việt tham gia chuỗi cung ứng của Samsung, LG, Foxconn…

Bên cạnh đó, đẩy mạnh đầu tư vào R&D và đào tạo nhân lực: xây dựng trung tâm nghiên cứu thiết kế vi mạch, phần cứng, tự động hóa; đào tạo kỹ sư công nghệ cao, kỹ thuật viên có tay nghề chuyên sâu.

Đồng thời, chuyển dịch sang sản phẩm công nghệ cao: tập trung phát triển chip bán dẫn, thiết bị IoT, năng lượng thông minh, pin và xe điện; tăng tỷ trọng sản phẩm có giá trị gia tăng cao thay vì chỉ lắp ráp.

Cùng với đó, cần ổn định môi trường chính sách và hạ tầng: cải thiện năng lượng, logistics, số hóa quy trình xuất nhập khẩu để giảm chi phí; tận dụng tối đa ưu đãi từ các FTA.

Theo các chuyên gia, sau gần một thập kỷ tăng trưởng ấn tượng, ngành điện tử, máy tính và linh kiện không chỉ khẳng định vị thế đầu tàu trong xuất khẩu mà còn trở thành thước đo năng lực công nghiệp hóa của Việt Nam. Tuy nhiên, sự phụ thuộc lớn vào nhập khẩu linh kiện và khu vực FDI cho thấy Việt Nam vẫn đang ở nấc thang trung gian của chuỗi giá trị toàn cầu.

Trong thập niên tới, nếu tận dụng tốt các cơ hội từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, phát triển công nghiệp hỗ trợ và đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, Việt Nam hoàn toàn có thể bước lên nấc cao hơn – từ quốc gia lắp ráp sang quốc gia sáng tạo và chế tạo công nghệ cao.